Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Blaðsíða 153
Misnotkun á báðum tegundum gremju er þó algeng að mati Butlers.
Hann er ómyrkur í máli í fordæmingu sinni á hinni snöggu, óyfirveguðu
reiði þegar fólk missir stjórn á sér og bregst við á versta veg af lítilli eða
engri ástæðu. Aðra útgáfu þessarar tegundar gremju kallar hann fyrtni
eða bráðlyndi og álítur sérlega aumkunarverða. Að mati Butlers eru þessi
einkenni í raun eitt og sama fyrirbærið, enda finnist þau oft í einni og sömu
manneskjunni. Hvað varðar hina yfirveguðu gremju hins vegar þá má einnig
misnota hana. Fólk ímyndar sér oft skaða þar sem enginn slíkur fyrirfinnst,
skrifar hann. Vegna eigin hlutdrægni hætti fólki til að mikla hlutina fyrir
sér og fyllast gremju í garð manneskju sem óvart hefur valdið sárauka og
óþægindum án þess að nokkur skaði hlytist af. Þessi viðbrögð eru jafn fráleit
og í tilvikum skyndilegu gremjunnar, álítur hann, því vanþóknunin á það
til að rísa allt of hátt og vera ekki í neinu hlutfalli við það sem gert var á
hlut viðkomandi.31
Hvað sem allri misnotkun líður lítur Butler svo á að skaparinn hafi
ætlast til þess að maðurinn notaði gremjuna til góðs. Hún er tæki gegn
grimmd, óréttlæti og rangindum sem nota skal á viturlegan og yfirvegaðan
hátt. Meðaumkun, sem einnig er náttúruleg tilfinning manneðlisins, megi
ekki verða of ráðandi í mannlegu samfélagi því þá geti reynst erfitt að
vinna gegn löstum og illsku og jafnvel erfitt að refsa fyrir grimmd og
glæpi. Butler styðst við hugsunarhátt afleiðingasiðfræði og ályktar: Góðar
afleiðingar yfirvegaðrar gremju eru þær að vernda samfélagið gegn hinu
illa. Án gremjunnar yrðu glæpir mun tíðari í samfélaginu vegna þess að
menn treystu á linkind og meðaumkun. Hið góða við gremjuna er að hún
hefur fælingarmátt jafnframt því að hvetja til dygða. Ef skaði skeður þá ber
nauðsyn til að kalla gerandann til ábyrgðar, skrifar Butler. Þá er oft ekki
nægjanlegt að viðhafa stillilega, yfirvegaða skynsemi eða sýna meðaumkun.
Nei, þá er þvert á móti nauðsynlegt og réttlætanlegt að tjá yfirvegaða gremju
og vanþóknun vegna þess sem orðið er. Að gremjuna megi því að sönnu
kalla guðsgjöf og rétt notkun hennar felist í að beita henni gegn skaða og
illsku í samfélaginu, er lokaniðurstaða Butlers.32
31 Sama heimild, bls. 98.
32 Sama heimild, bls. 100.
L
151