Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Side 80

Areiti 21. aldarinnar
Hér er litið svo á að helstu áreiti sem trúarbrögð og trúarstofnanir Vesturlanda
standa nú frammi fyrir séu: veraldarhyggja, vaxandi einstaklingshyggja,
fjölhyggja og útbreiddar dystópískar hugmyndir.
Veraldarhyggja eða sekúlarismi er bein afleiðing af vísinda- og tækni-
byltingunum sem haft hafa veruleg áhrif á hugmyndir fólks allt frá dögum
upplýsingarinnar. Afvöldum veraldarhyggjunnar glataði kirkjan því forskoti
sem hún naut meðan hún lagði til viðmiðið sem heimurinn var skilinn og
túlkaður út frá. - Trúarleg heimsmynd vék fyrir veraldlegri sem grunntónn
hinnar „stóru“, vestrænu menningar. I anda veraldarhyggjunnar hafa þær
raddir gerst háværari að setja eigi trúarbrögðum og trúarlegum stofnunum
þrengri skorður í hinu opinbera rými en hingað til hafa tíðkast í íslensku
samfélagi, sem og að slíta beri hefðbundin tengsl milli ríkivaldsins eða hins
opinbera og trúfélaganna í landinu/'6 Deilur um hver séu eðlileg samskipti
opinberra skóla og trú- og lífsskoðunarhópa sem staðið hafa að undanförnu
eru að hluta til dæmi um vaxandi veraldarhyggju hér á landi.
Einstaklingshyggja olli því að hinn myndugi einstaklingur kom fram á
Vesturlöndum og leysti meðvituð sjálfsmynd hans af hólmi þá tilfinningu
fólks að það væri fyrst og fremst hluti af stærri heild. Oft er látið að því
liggja að einstaklingshyggjan sem var samfara nútímanum hafi snúist upp í
sjálfhverfu eftir innreið síð- eða eftir-nútímans (póst-módernítetsins). Um það
skal ekki dæmt hér. Hinn myndugi einstaklingur gerir aftur á móti tilkall
til sjálfsákvörðunarréttar á öllum sviðum lífsins, þar á meðal bæði hinu
trúarlega og þekkingarfræðilega. Það ógnar skiljanlega málsvörum nútímans
nú á sama hátt og kirkjunnar mönnum áður. Háskólasamfélagið hefur enda
víða snúist gegn eftir-nútímalegum hugmyndum og túlkunum.
Fjölhyggja kom fram í kjölfar þess að hinn myndugi einstaklingur sté fram
á sjónarsviðið. Þar með rofnaði samfelldur hugmyndafræðilegur grunnur
samfélagsins. Einstaklingurinn öðlaðist nýtt svigrúm til að ákvarða hvað
væri rétt og hvað rangt í eigin lífi, hvort sem um er að ræða þekkingu,
skoðanir, siðferði, trú eða enn önnur svið hugarfars og menningar.
Fjölhyggjan stafar og af öðrum ástæðum, þ.e. aukinni gagnkvæmni eða
tvístefnu í alheimsvæðingunni með vaxandi fólksflutningum úr fjarlægum
heimshornum til Vesturlanda. Alheimsvæðingin felst ekki lengur í einhliða
útþenslu og einokun vestrænnar menningar, heldur gætir nú í vaxandi
46 Njörður P. Njarðvík, 2010: 110.
78