Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Blaðsíða 147
náð hefur að hnýta lausa enda, náð sátt í lífi sínu við sjálfan sig, Guð og
aðrar manneskjur. Þar leikur fyrirgefningin lykilhlutverk.“16
Svipaður tónn er sleginn hjá Gunnari Hersveini heimspekingi er hann
veltir fyrir sér eðli og inntaki fyrirgefningarinnar í nýlegri bók sinni Gœfuspor
(2005). Gunnar hefur háleitar hugmyndir um fyrirgefninguna og mátt
hennar og talar um hana sem mikið djásn, máttuga gjöf og bjargráð. I
siðferðilegu ljósi er hún, að mati Gunnars Hersveins, þó frekar hugsjón en
regla og ekki neitt sem neinn getur krafið aðra manneskju um. Fyrirgefningu
telur Gunnar Hersveinn að hvorki skuli líkja við afsökunarbeiðni né náð
heldur sé hún fremur sem undrameðal. „Fyrirgefningin getur verið sem lyf
í mannlegum samskiptum og læknað bæði gerandann og þolandann. Það
er sorglegt að sjá fólk kvalið, fólk sem gæti fyrirgefið hvert öðru en kýs að
kveljast áfram. Aðeins fyrirgefningin getur bjargað því.“17
f þeim samtímahugmyndum um fyrirgefninguna sem hér birtast hljóma
mörg kunnugleg stef úr trúarbrögðunum. Einnig bergmálar hér sú túlkun
sem sögð er hvíla á kristnum gildagrunni og gjarnan kynnt sem skylda
um skilyrðislausa fyrirgefningu. Margt kristið fólk hafnar slíkri túlkun þó
algerlega. Sú túlkun að fyrirgefningin sé nokkurs konar töfralyf eða hreinsun
sem breyti öllu til batnaðar er líklega nýrri af nálinni, alla vega orðfærið.18
Um allar þessar túlkanir má segja að þær vekja spurningar og mun ég láta
nægja að nefna aðeins örfá atriði í því sambandi. I fyrsta lagi, ef fyrirgefning
er svo öflug sem hér er látið í veðri vaka, ef hún er svarið við flestu því
sem herjað getur á manninn á andlega sviðinu, ef máttur hennar rúmar
allt í senn - trúarlega leyndardóma, heilsubót og kristileg dygð, auk þess
að vera skynsamleg — er hætta á að innihald hennar þynnist út og verði
merkingarlítið, jafnvel merkingarlaust. Slík yfirdrifin áhersla á algildi og
algóðar afleiðingar þess að fyrirgefa orkar tvímælis og getur leitt til skorts
á trúverðugleika. Ef fyrirgefning er svar við (flest)öllu því sem aflaga fer, er
hún ekki svar við neinu.
I öðru lagi finnst mér það orka tvímælis hvort rétt sé að beina kröfunni
um fyrirgefningu svo ákveðið að þolendum brota og áfalla, þ.e. fólki sem
16 Sama heimild, bls. 27, 282, 13, 64.
17 Gunnar Hersveinn, Gœfuspor. Gildin í lífinu, Reykjavík: JPV útgáfa, 2005, bls. 20-25.
18 Fyrirgefning sem lyf eða fyrirgefning sem hreinsun leiðir hugann að vinsælum „detox“-aðferðum
sem algengar eru nú um stundir. Forsenda slíkrar hreinsunar er að líkaminn (eða sálin) sé sjúkur
og hreinsun hans geti skipt sköpum. Sjúkdómsvæðing reiðinnar er verðugt umhugsunarefni sem
verður þó ekki farið nánar út í hér.
145
1