Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Blaðsíða 154

Gremjan stendur vörð um sjálfsvirðinguna
Jeffrie G. Murphy (1940-) er bandarískur réttarheimspekingur og hefur
verið einn af þekktustu gagnrýnendum fyrirgefningarinnar um árabil.33 Á
fimmtán ára tímabili hefur hann fágað rök sín og skoðanir en áhugi hans
á efninu vaknaði er hann vann að rannsóknum sem tengdust refsingu og
hefnd. I skrifum sínum hefur hann ekki síst tekist á við skoðanir Josephs
Butler og lengst af verið honum sammála hvað snertir skilning á íyrir-
gefningu sem því að láta af tilfinningum gremju og haturs. Á sama hátt
og Butler áleit að gremja eigi sér siðferðilegar orsakir, álítur Murphy að
fyrirgefning geti aðeins átt sér stað af ríkum siðferðisástæðum.34 Nálgun
Murphys á meira skylt við siðfræði Immanúels Kant en afleiðingasiðfræði
Josephs Butler sem fjallað var um hér að framan. Segja má að Murphy sé
á svipuðum slóðum og Nietzsche sem beindi kastljósinu að fórnarlömbum
svívirðingar og benti á að fyrirgefning af hálfu þeirra væri tákn um veik-
leika. Þennan skilning þróar Murphy áfram í sínum skrifum sem hverfast
um hugtökin sjálfsvirðingu og mannhelgi
í hnotskurn má segja að Murphy sé sammála Butler að miklu leyti hvað
siðferðilegt gildi gremjunnar áhrærir en vilji breikka þá mynd sem hann
dregur upp og gera einstaklingnum hærra undir höfði.35 Gremja, allt frá
réttlátri reiði til réttláts haturs, hefur ekki aðeins það hlutverk að standa
vörð um siðferðið og reglur samfélagsins almennt, eins og Butler heldur
fram, skrifar hann. Hún er ekki síður nauðsynleg sem vörn fyrir mann-
helgi og sjálfsvirðingu persónunnar. Meginstaðhæfingu Murphys í þessu
sambandi, sem ber sterkan keim af skoðun Nietzsches eins og áður segir,
má orða svo: Manneskja sem ekki upplifir gremju eftir svívirðingu eða
misrétti gagnvart sér eða öðrum, manneskja sem fyrirgefur of fljótt, hefur
ekki nægjanlega sjálfsvirðingu.36 Með þessum orðum vill hann draga athygli
að einstaklingnum og ekki aðeins samfélaginu líkt og Butler gerði. Siðferðið
33 Ann Heberlein, Kránkningar och fórlátelse. En etisk studie med hánsyn till fórestállningar om ojfer,
fórövare, skuld och ansvar, Stockholm: Thales, 2005, bls. 72-73.
34 Jeffrie G. Murphy & Jean Hampton, Forgiveness and Mercy, Cambridge: Cambridge University
Press, 1988. Til að útlista hverjar þær ástæður væru setti Murphy fram lista með fimm röksemdum
sem hver um sig gæti réttlætt fyrirgefningu. Þann lista endurskoðaði hann síðar. Hér verður ekki
gerð grein fyrir þessum röksemdum, þar sem það fellur utan þess sem greinin hverfist um, en
látið nægja að benda á það atriði sem Murphy hefur haldið nokkuð fast við frá upphafi sem er
réttlætanleg gremja.
35 Jeffrie G. Murphy & Jean Hampton, Forgiveness and Mercy, bls. 16.
36 Jeffrie G. Murphy, „Forgiveness and Resentment", Midwest Studies in Philosophy 1982:7, bls.
504-505.
152