Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Blaðsíða 162

Haraldur Hreinsson, Háskóla íslands: Ritdómur
Jón Ma. Ásgeirsson og Þórður Ingi Guðjónsson.
Frá Sýrlandi til Islands: Arfur Tómasar postula.
Reykjavík 2007. Háskólaútgáfan. 390 s.
Á síðustu öld tóku hugmyndir fólks um trúarlegt landslag frumkristninnar
stakkaskiptum. Hinni hefðbundnu mynd af „frumkirkjunni“ svokölluðu,
sem með fulltingi postula á borð við Pétur og Pál varði hina „réttu kenn-
ingu“ (orþódoxíu) fyrir ágangi „villutrúarmanna“, hefur nú verið vikið
til hliðar. Ekki er lengur litið svo á að söguritun um þessar aldir þurfi
að hverfast um þann hóp kristinna sem var opinberlega tekinn gildur af
rómverskum yfirvöldum á fjórðu öld. Nýjar rannsóknaraðferðir og áður
óþekktar heimildir hafa gert fræðimönnum kleift að líta þessa sögu öðrum
augum og er nú tekist á um hvernig koma skuli skikkan á hana í ljósi hinna
nýju heimilda. Flestir hljóta þó að vera sammála um að myndin af hinum
trúarlegu kringumstæðum frumkristninnar sé fjölskrúðug og verði að hafa
rými fyrir hugmyndir og hefðir sem hafa legið í þagnargildi síðan þeim var
úthýst af þeim sem urðu ofan á í deilum um rétta og ranga kenningu á
fyrstu öldum þessa tímatals.
Ein þessara hefða er svonefnd Tómasarkristni. Um hana hefur lítið
verið skrifað á íslensku - hið sama gildir raunar um gnóstísk trúarbrögð
almennt - en úr því var stórlega bætt fyrir fáeinum árum þegar bókin Frd
Sýrlandi til íslands: Arfur Tómasar postula eftir Jón Ma. Ásgeirsson, fyrrum
prófessor í nýjatestamentisfræðum við HI, og Þórð Inga Guðjónsson,
sérfræðing á Árnastofnun, kom út. Þar er fjallað ítarlega um þrjá trúar-
lega texta sem höfundarnir telja fulltrúa Tómasarkristni. Þar er um að
ræða Tómasarguðspjall (sem út kom á íslensku í þýðingu Jóns Ma. árið
2001), Tómasarkver (e. The Book ofThomas) og Tómasarsögu (e. The Acts
of Thomas). Tvö fyrrnefndu ritin komu ekki fyrir sjónir fræðimanna fyrr
en í koptískum þýðingum í Nag Hammadi-safninu árið 1945. Hið þriðja,
Tómasarsaga, hefur aftur á móti varðveist í ýmsum gerðum og þýðingum
og tekið breytingum í samræmi við það. Þannig var Tómasarsaga ein þeirra
helgisagna sem þýdd var úr latínu á norrænu í öndverðu íslenskrar kristni
160