Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Síða 17

D v e r g a r o g s t r í ð
TMM 2013 · 4 17
Voru þau ekki sjö eins og höfin? Eða voru það himnarnir? Látum okkur
sjá;
Samband föður og sonar eða móður og dóttur, samband elskenda, glæpur
og refsing, stríð og friður, ferðalagið út í óvissuna sem kennt er við leit og
tengist bókmenntaþemum á borð við efann og því hvernig maður verður
heil manneskja (stundum í tengslum við systurþrárnar burtþrá og heimþrá),
samband kvalara og hins kúgaða og hvernig við skiptum stöðugt um hlut-
verk, togstreita félagslegra skilyrða og drauma eða vilja einstaklingsins, hroki
og hleypidómar (hroki eða ofmetnaður er hjá Grikkjum og allar götur síðan
undirrót þess að allt fer á versta veg hjá manninum). Loks er það leitin að
innihaldi tímans og tilraun til að lýsa því hvernig tíminn sallar okkur öll
niður á endanum. Allt eru þetta neðanmálsgreinar við 2500 ára gömul við-
fangsefni. „Örlög okkar,“ skrifaði Borges í ritgerð sinni um afneitun tímans,
„eru ógnvekjandi vegna þess að þau eru ótvírætt óafturkræf.“3
Ég ætla að halda með stílnum, þótt hann sé ekki inni, af því að hann er
það eina sem gerir einn höfund frábrugðinn öðrum, það eina sem gerir kleift
að orða gamlar sögur upp á nýtt í 6. milljónasta skiptið (svo ég vísi til fjölda
þeirra sem hafa skrifað bók í heiminum – eða er það fjöldinn sem langar til
að skrifa bók árið 2013?).
Ég ætla að halda með stílnum þótt hann sé ekki meinstrím, af því að
þar býr ekki einungis tónn eða músík hverrar bókar, heldur líka frumlegt
sjónarhorn eða öðruvísi vinkill, þar býr tímaskyn höfundar, veruleikasýn,
kímni, kaldhæðni og síðast en ekki síst býr í stílnum það sem þagað er um,
það sem er sleppt, sem er það stærsta í hverri skáldsögu. Gott dæmi um
bókmenntaform sem samanstendur mestmegnis af því sem er sleppt eru ljóð
en ljóðabækur eru yfirleitt svo þunnar að þær telja ekki á venjulegri baðvikt
og þarf því að vikta á bökunarvikt til að fá út rétta þyngd, 40–70 grömm. Ég
held að þær bækur þar sem mestu er sleppt, séu mikilvægastar til að þoka
menningunni áfram.
Sú staðreynd að það er talsvert mikið um það að menn séu að deyja í bók-
menntum stafar ekki af því að dauðinn sé stærra viðfangsefni en lífið, heldur
er annað ekki til án hins; því bæði fá merkingu af andstæðu sinni. Þess vegna
er ekki hægt að fjalla um lífið nema streitast við dauðann. Sömu sögu er að
segja um díalektískt samband hins harmræna og hins kómíska í skáldverki;
kómík hefur enga merkingu nema hún sé í pari við hið harmræna og vice
versa. Þegar bandaríski myndlistarmaðurinn og kvikmyndaleikstjórinn
Julian Schnabel sýndi verk sitt um dauðann, Tomb for Joseph Beuys, árið
1988 í París, tileinkaði hann sýninguna ungum syni sínum. Um leið útskýrði
hann fyrir blaðamönnum að til að geta dáið þyrfti maður fyrst að fæðast.4
– Hvernig var að taka á móti barni? spyr sessunautur minn í bílnum.
– Það kom á óvart.
– Hvað kom þér á óvart?