Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Side 18

A u ð u r Ava Ó l a f s d ó t t i r
18 TMM 2013 · 4
– Maður hugsar um dauðann. Þegar maður er búinn að eignast barn, veit maður að
maður deyr einhvern tímann. (Afleggjarinn. Salka 2007. Bls 97.)
Af öllum listgreinum tekur skemmstan tíma að deyja í bíómyndum og
vegna þess hve mínútan er dýr er yfirleitt reynt að ná sem flestum í einni
sprengingu. Það er líklega það sem ný-sjálenski kvikmyndaleikstjórinn Jane
Campion, höfundur The Piano, átti við þegar hún í viðtali var spurð um
muninn á kvenkyns og karlkyns leikstjórum. Helsta einkenni karlkyns-
leikstjóra, sagði hún, er að þeir eru alltaf að sprengja.5 Spurningin er hversu
fagurfræðilegur sá dauði er? Í rómantísku gamanmyndinni Shakespeare in
love sem fjallar um það tímabil í ensku leikhúsi þegar karlmenn léku konur
(þeir léku reyndar öll hlutverk) er sagt frá karlkynsleikara sem brilleraði í
kvenhlutverkum. Það eina sem hann höndlaði ekki var þegar kom að því að
láta Desdemónu eða Ófelíu eða Júlíu deyja, því „það var ekki hægt að láta
fegurðina deyja“.
Og þá held ég að sé rétt að gera svohljóðandi játningu. Þótt ég telji að
sumar bækur séu mikilvægari en aðrar, þá trúi ég ekki á skiptingu í kven-
og karlrithöfunda í tengslum við stór og lítil viðfangsefni, ekki frekar en ég
trúi því að skáldsaga geti verið annaðhvort stíll eða saga. Og af því að höf-
undarvitund getur valsað um á mörgum stöðum og á mörgum tímaplönum
samtímis, þá er ég ekki viss um að ég trúi á söguþráð heldur, eða dó ekki
söguþráður út fyrir meira en hundrað árum? Hvarf ekki plott í leikriti á
þarsíðustu öld? Lifum við ekki á þráðlausum tímum, er ástæða til að halda
þræði? Væri ekki nær að tala um blúndu en þráð?
Málið er, að ég er orðin rosalega þreytt á söguþræðinum. Ég sé enga ástæðu til að
svala þörf lesanda fyrir upphaf, miðju og endi. Í staðinn lagði ég til byggingu sem
minnti á köngulóarvef. (…) Ef við tökum sem dæmi það sem gerst hefur í lífi þínu
undanfarnar vikur, María, þá sé ég ekki fyrir mér að það sé hægt að koma böndum
á óreiðuna og troða inn í ramma tvö hundruð áttatíu og fimm blaðsíðna bókar.
(Undantekningin, de arte poetica. Bls 230.)
Þess utan trúi ég því ekki að hversdagsleikinn sé venjulegur og stríð
óvenjulegt, heldur sé stærsta stríðið ávallt háð í sálarkima söguhetju þar sem
hún hittir fyrir sjálfa sig. Ég tel aftur á móti mikilvægt að gera því skil að
maðurinn sé eina dýrið sem grætur og hvernig eigi að lifa með þjáningunni6
en ég held ekki að kvenrithöfundar séu færari í að fjalla um háskaleiki eins og
ástina á meðan karlmenn keppist við að raða atburðum á þvottasnúrur sem
strekktar eru milli upphafs og endis, – og takið eftir að ég nota kvenlíkingu
í staðinn fyrir söguþráð. Ég held heldur ekki að bygging leikrita eftir konur
einkennist af eldhússkápaóreiðu, að hún sé „like a mess in the kitchen“, líkt
og hefur verið staðhæft. Og ég trúi því ekki heldur að kvenrithöfundar séu
betri í staðfræði eldhúsa og svefnherbergja eða hvað tók það Proust marga
tugi blaðsíðna að fá sér morgunmat?7 Og bæ ðe vei þá held ég að Hér eftir
Kristínu Ómarsdóttur sé mikilvægasta skáldsaga sem skrifuð hefur verið af