Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Síða 15

TMM 2014 · 3 15
„ A l l a r g ó ð a r b æ k u r f j a l l a u m …“
sveitarinnar Nirvana sem náði miklum vinsældum árið 1991 í kjölfar útgáfu
plötunnar Nevermind. Á síðustu tveimur áratugum hafa fjölmargir aðdá-
endur hans og ævisagnaritarar velt fyrir sér stóru spurningunni: Hvernig
gat hann – af öllum – tekið svo afdrifaríka ákvörðun, að binda enda á eigið
líf, hann sem upplifði rokkstjörnudraum svo margra? En þá mætti kannski
heldur hugsa til orða Karls Marx og spyrja: Hvaða skilyrði voru það sem
Kurt Cobain hitti fyrir, eða hlaut í arf, sem skópu honum þessar aðstæður,
að hann ákvað að svipta sig lífi? Og svo kannski: Af hverju skipta þessar
spurningar okkur máli? Lýsa þær kannski fyrst og fremst löngun okkar til
að skilja ógæfu annarra, og ósk okkar um að allt endi vel? Getum við ekki
unað við þessi slæmu endalok? Getum við kannski endurheimt Cobain frá
dauðanum ef við óskum þess nógu mikið – setjum hann á nógu háan stall?
Á okkar dögum eru myndskeið sjálfsagður partur af tilverunni. Og
eru þau ansi mörg aðgengileg með tilkomu Netsins (það á kannski sér-
staklega vel við um Kurt Cobain – sjá: Youtube). Hver og einn getur með
hjálp myndskeiðsins ferðast aftur í tímann um nokkra áratugi og upp-
lifað raunverulegar tilfinningar sem þó tilheyra atburðum úr liðinni tíð.
Kannski má sjá þessa nýju tæknimöguleika á miðlun fortíðarinnar sem eina
útskýringu á melankólísku ástandi okkar daga.
Í ritgerðinni Trauer und Melancholie sem birtist 1917 hélt Sigmund
Freud því fram að melankólía og sorg væru sitt hvort viðbragðið við missi.
Samkvæmt honum er melankólískur tregi önnur (og sjúklegri) hliðin á
sorgarferlinu, og felst í því að manneskja gerir tiltekinn missi að tregafullum
þræði í eigin lífi. Í stað þess að ganga í gegnum hefðbundið sorgarferli og
sætta sig smám saman við missinn er missirinn sjálfur gerður að viðvarandi
ástandi. Fólk í slíku ástandi lítur þá sem svo á að leit eftir „sátt“ við veröldina
eftir missinn – það að halda áfram án þess sem glataðist – séu viss „svik“ við
hið glataða viðfang.31 Við höldum þannig „tryggð“ við það með því að leyfa
því að umbreyta okkar eigin lífi til framtíðar. „Remember, Kurt will never
really die as long as we keep his memory alive,“ skrifuðu aðdáendur Cobains
til að mynda á Facebook þann 5. apríl síðastliðinn þegar nákvæmlega 20 ár
voru liðin frá dauða hans. Og „[h]e lives everytime someone listens to his
music, or picks up their guitar and plays one of his songs. He will live on
forever as long as we make it happen.“32 Sem sagt: Frá dauða Cobains minnir
tónlist hans okkur á endalok hans og minningu. Og heldur minningunni lif-
andi – sem er önnur upplifun á tónlist Nirvana en þegar hún var spiluð áður
en Cobain tók eigið líf og hljómsveitin hætti. Nýja nálgunin á tónlist Nirvana
er því að segja má melankólísk.
En gerir listamaðurinn ekki einmitt þetta – að gefa fólki tækifæri á
melankólískum trega? Listamaður sem er vinsæll og til er á ótal mynd-
skeiðum – og sviptir sig síðan lífi í þokkabót – hlýtur að öðlast ákveðið
dýrkunargildi með hjálp upptökutækninnar. Tónlist hans, ljósmyndir og
myndskeið minna við nánast hverja endurbirtingu eða endurspilun á gæfu