Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Síða 128

D ó m a r u m b æ k u r
128 TMM 2014 · 3
þöglu myndanna, ekki síst uppskrúfuð
dramatíkin sem fylgir í kjölfarið þegar
hópur góðborgara sér aðfarirnar.
Mitt í öllum þessum hræringum birt-
ir Mánasteinn svo einfaldan bæjarbrag
Reykjavíkurborgar á þessum tíma. Les-
andi fær nasasjón af stéttaskiptingu sem
kemur meðal annars fram í lymskulegri
lýsingu á háttum gömlu konunnar þegar
plágan skellur á. Hún verst kuldanum
með því að liggja dúðuð uppi í rúmi og
„fer ekki fram úr nema til þess að sjóða
drengnum graut á morgnana, fisksporð
og kartöflur á kvöldin, vinda úr fötunum
hans og sínum eigin, strauja og stoppa
í, strjúka rakann af gólfum og veggjum,
reykja þrjátíu sígarettur.
Og eftir að unga frúin og eldri dóttirin
tóku veikina hefur hún skotist niður til
húsbóndans og eldað fyrir hann og yngri
börnin, hjúkrað sjúklingunum, þvegið af
þeim og látið suðuna koma upp á tuskum
og plástrum.
Gamla konan man varla til þess að hafa
þurft að liggja eins lengi kyrr og síðustu
daga.“ (51–52)
Þessi hversdagsmynd tekur svo á sig
dásamlega ævintýralegan blæ þegar
götur borgarinnar „gapa mannlausar“ í
kjölfar plágunnar, „nema hér og hvar
bregður fyrir stakri skuggaveru á ferli“.
Þetta eru gamlar konur, vandlega vafðar
sjölum og stálhraustar: „Þær hafa hýst
svo margar pestir um ævina að óværan
sem situr nú veislu í líkömum afkom-
enda þeirra finnur ekkert bitastætt í
lúnum kerlingarkroppum“ (49) Ef frétt-
ist af einhverjum aðföngum klæða þær
sig í mörg pils og vettlinga „og kóklast
af stað út í bæ að bjarga framtíðinni.“
Þannig er jafnvel hið hversdagslega
þrungið myndmáli kvikmyndarinnar,
því þær gömlu „mætast í portum, hlið-
argötum, húsasundum, bakgörðum –
niðurlútar – heilsast með augngotum,
munnviprum“ (50).
En drengurinn er einnig á ferli og
fyrir honum er bærinn auð sviðsmynd
„sem hann, Máni Steinn, getur ímyndað
sér sem vettvang fyrir hvaða æsilegu
atburðarás sem er, eða réttara sagt, fyrir
þá ískyggilegu atburði sem í kvikmynd
ættu sér stað í slíku þorpi fordæmdra“
(50).
Á sama hátt verður sagan – það er að
segja, hinn sögulegi hluti verksins – að
sviði, baksviði með tilheyrandi leik-
munum og búningum, sagan er fyrst og
fremst gjörningur, líkt og drengurinn
sjálfur: Drengurinn sem aldrei var til.
Tilvísanir
1 Ásta Kristín Benediktsdóttir fjallar um
Mánastein í tengslum við samkynhneigð
í ritdómi sínum í Spássíunni (haust/
vetur 2013), „Kynvilla á dögum spænsku
veikinnar“, sjá: http://www.spassian.is/grein-
ar/2013/12/kynvilla-a-doegum-spaensku-
veikinnar/.
2 Sjá þó skrif Benedikts Hjartarsonar um
það hvernig umræðan um framúrstefnu
barst hingað öllu fyrr en framúrstefnan
sjálf. Benedikt Hjartarson, „Af úrkynjun,
brautryðjendum, vanskapnaði, vitum og sjá-
endum: Um upphaf framúrstefnu á Íslandi“,
í Ritinu 1/2006, bls. 89.
3 James Donald, „The City, The Cinema: Mod-
ern Spaces“, í Visual Culture, ritstj. Chris
Jenks, London og New York, Routledge 1995.
4 Þess má geta að þessar lýsingar kallast á við
ljósmyndirnar sem birtast á milli kafla í
bókinni, en þær eru teknar úr Blóðsugunum.