Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Page 68

A ða l s t e i n n E y þ ó r s s o n o g B e r g l j ó t S o f f í a K r i s t j á n s d ó t t i r
68 TMM 2017 · 4
Ísabellu Spánardrottningu og síðast en ekki síst Elísabetu fyrstu Englands-
drottningu. Raunar urðu kvenskörungarnir níu afar vinsælt mynd- og bók-
menntaefni á valdatíma Elísabetar (1558–1603) og eftir hann. Henni var fyrst
bætt í hópinn áður en hún tók við völdum og samlíkingunni milli hennar og
fornra drottninga var óspart beitt sem áróðri í valda- og trúarbragðadeilum
16. aldar. (Shenk 2010: 1–15; Summer 2006: 22–46) Enn seinna, þ.e. á 18. öld,
urðu skörungaskrár kvenna á Englandi máski öðru fremur til þess að vöxtur
hljóp í sögulega sjálfsvitund kvenna uns þær urðu allsráðandi í ævisagna-
ritun eigin kyns um aldamótin 1800 (Hicks 2014: 18). Má hafa það til vitnis
um fræðslumátt skörungaskráa.
III
Sprundahrós er ort undir vikivakahætti með viðlaginu:
Ég sá þann sóma
silki og fötin blá
þær vilja mínum fundinum frá.
Þarna er vísað eindregið til annars þekkts viðlags sem virðist hafa öðlast sér-
stakan sess í kappakvæðum undir vikavakahætti:
Ég sá þá ríða
riddarana þrjá
þeir vilja mínum fundinum ná.
Það er til að mynda notað í kappakvæðum Steinunnar Finnsdóttur og Guð-
mundar Bergþórssonar og reyndar fleirum.4 Í Sprundahrósi er viðlaginu
snúið upp á konur: Riddarar eru hvergi nærri en mælandinn hrósar fögrum
klæðum og búnaði kvenna og klykkir út með að þær vilji alls ekki hitta hann;
eða að minnsta kosti komast frá honum sem fyrst – kannski jafnt í veruleika
sem skáldskap.
Fastmótaður rammi er um kvæðið. Það hefst á formúlukenndum inn-
gangi þar sem skáldið tekur fram að það sé ort til gamans og þar sé farið að
dæmi annarra (karlskálda) sem yrkja lof um konur til að slá á sorg og leiða,
væntanlega vegna lítillar kvenhylli. Þá fylgir hefðbundin afsökun á slakri
skáldskaparkunnáttu og því er spáð að kvæðið muni ekki höfða til kvenna;
loks er orðum beint til ákveðinnar konu og hún hvött til að hlusta: „ef þú
léðir eyru þín / eikin tvinna, vel fer þá“. Síðan er hafist handa við að telja upp
frægar konur en þegar sú skrá er til lykta leidd undir lok kvæðisins, víkur
skáldið aftur að konum samtíðar sinnar með þessum kostulegu orðum: „aldr-
ei stúlkur upp í vind / óðar slengja línum“. Hana má útleggja á marga vegu:
kannski er átt við að kvenkyns skáld séu síður líkleg til að yrkja; kannski að
þær séu ekki svo alvörulausar að yrkja sísona út í bláinn, án þess að nokkur
gefi því gaum, eða bara að þær séu ólíklegar til að hunsa skáldskap (óðarlínur)
annarra.5 Að því búnu lýsir skáldið þeirri von sinni að konan, vafalaust sú