Studia Islandica - 01.06.1981, Blaðsíða 37

35
sem því líður er leitin að frumgerð kvæðisins ærið vafa-
samt fyrirtæki af þeirri einföldu ástæðu að varðveittar
gerðir þess munu draga dám af mörgum kynslóðum meist-
ara og nemenda. Hugsvinnsmál hafa látið eftir sig ýmis
merki i fslendingasögum, en einstaka sinnum virðast höf-
undar hafa farið eftir latneska frumtextanum fremur en
þýðingunni.21
Eftir því sem ég bezt veit, eru engar beinar heimildir
fyrir því að orðskviðir Publilii Syri hafi verið notaðar við
kennslu í hérlenzkum skólum, þótt slíkt tíðkaðist annars
staðar. Hins vegar mun óhætt að draga þá ályktun af
Hrafnkels sögu og öðrum íslenzkum ritum, að Publilius
hefur engan veginn verið óþekktur hér á landi á þrett-
ándu öld. Nú má vel vera, að íslenzkir mermtamenn hafi
kynnzt orðskviðum hans erlendis, þegar þeir voru við
nám. En hitt er engu ósenni'legra, að hér sé um að ræða
rit sem námspiltar hérlenzkir lásu þegar í skóla. Publilius,
sem var uppi á fyrstu öld fyrir Krists burð, var sýrlenzkur
að uppruna, eins og viðurnefnið Syrus bendir til, en flutt-
ist þræll til Rómar, þar sem hann hlaut frelsi eftir að hafa
náð viðurkenningu fyrir leikrit sín (mimi) og leiklist.
Leikrit hans eru nú löngu glötuð í heild, og það eina sem
varðveitzt hefur af þeim eru eftirminnileg spakmæli og
orðskviðir, sem safnað var saman á fyrstu öld eftir Krist.
Fræðimenn telja að einungis á áttunda hundrað setninga,
sem honum eru eignaðar í handritum, séu raunverulega
eftir hann, en við þær hafa bætzt hnyttiyrði frá Seneca
og öðrum rómverskum spekingum.22
21 Sjá grein mína „fslendingasögur og Hugsvinnsmál", Tímarit Máls
og menningar 40 (1979), 103-110.
22 Mér er ljúft að geta þess að eitt rit hefur orðið mér til mikillar
aðstoðar við að kynnast Publilius Syrus: Charles G. Smith, Shake-
speare’s Proverb Lore. His Use of the Sententiae of Leonard Cul-
man and Publilius Syrus (Cambridge, Mass., 1963). Um notkun
orðskviðanna fyrr á öldum farast Smith orð á þessa lund (bls. 9):
“Apparently every medieval and Renaissance schoolboy studied
Publilius Syrus.”