Studia Islandica - 01.06.1981, Blaðsíða 35

33
ritum, sem tíðkuðust hérlendis um daga höfundar, en þó
verður slíkt ekki reynt að sinni. í þessari grein verður m.
a. leitazt við að hera Hrafnkels sögu saman við tvö latnesk
spekirit, sem um langan aldur voru notuð í skólum álf-
unnar, ekki einungis við latínukennslu heldur einnig til
að innræta piltum gott siðferði. Þeir voru raunar látnir
nema þau utan bókar, svo að engan þarf að undra þótt
áhrifa slíkra rita gæti í verkum lærðra manna. Meistarar
um margar aldir þjálfuðu nemendur í að beita spakmælmn
í ritgerðum og röksemdum, að fella þau inn í umræður og
að nota þann lærdóm, sem í þeim var fólginn, í þvi skyni
að varpa ljósi yfir það sem gerðist í reynslu þeirra sjálfra
og í þeim bókum sem þeir lásu sér til fræðslu og þekk-
ingar. Þau tvö rit, sem hér er um að ræða, eru Disticha
Catonis, sem minnzt var á lauslega hér að framan, og
Sententiae eftir Publilius Syrus.17
Um höfund og aldur Disticha (eða Dicta) Catonis er fátt
vitað með vissu, þótt ráða megi af kvæðinu sjálfu, eins og
það er varðveitt í handritum, að höfundur hefur verið
heiðinn maður. Er því hvorugt þessara rita, sem hér verða
borin saman við Hrafnkels sögu, eftir kristinn mann. (Hér
má skjóta því að um menntamenn á tólftu og þrettándu
öld, að margir þeirra voru miklum mun frjálslyndari og
báru meiri virðingu fyrir heiðmmi bókmenntum en ýmsir
fræðimenn virðast hyggja.) Heimildir sýna, að sum spak-
mælin í kvæðinu voru kunn á ofanverðri annarri öld e.
Kr., og þegar kemur fram á fimmtu öld er það farið að
njóta töluverðra vinsælda víðs vegar um álftma, og héld-
ust þær fram á síðustu aldir.
17 Tvær útgáfur af Sententiae, sem ber töluvert á milli um setninga-
val, hafa verið notaðar hér: önnur er í Minor Latin Poets (sjá
11. nmgr.). Hin er Sentences de Publilius Syrus. Traduction
nouvelle par Jules Chenu (Paris 1835). Skylt er að taka það fram
að ýmsar setningar í hinni siðamefndu eru að öllum líkindum
ekki komnar frá Publiliusi. Á hinn bóginn munu lærdómsmenn á
miðöldum hafa talið þær upprunalegar.
3