Hugur - 01.01.2018, Side 17

Vitnisburðarranglæti 17
þá lýsir hann sumum af þeim háttum valdbeitingar á alfarið formgerðarbundinn
hátt. Breytingar sem þessar eru afleiðing af kerfi valdatengsla sem líta verður á
sem heild og stoðar lítt að skýra út frá því valdi sem ákveðnir gerendur (persónur
eða stofnanir) búa yfir. Enn fremur er í tilviki alfarið formgerðarbundinnar vald-
beitingar mjög við hæfi að líta svo á að fólk virki meira eða minna sem „miðlar“5
valds frekar en sem beitendur eða viðfang valds, enda er félagsvaldið þá án ger-
anda þar eð það dreifist vítt og breitt um félagskerfið. Því ættum við að segja að
annars vegar beiti einn eða fleiri gerendur (með virkum eða óvirkum hætti) einn
eða fleiri félagslega gerendur félagslegu valdi, og hins vegar er til valdbeiting sem
er alfarið formgerðarbundin og því svo að segja gerandalaus.
En jafnvel þegar gerandi býr að baki valdbeitingu er vald formgerðarbundið
fyrirbæri vegna þess að það hvílir alltaf á samstilltri verkaskiptingu félagslegra
gerenda. Eins og Thomas Wartenberg hefur fært rök fyrir, velta tvenndar-valda-
tengsl á samhæfingu „félagslega annarra“ og á því að þeir séu í þeim skilningi
„félagslega staðsettir“, eins og hann kemst að orði.6 Sýna mætti að vald er fé-
lagslegt með nokkuð almennum hætti í ljósi þess hvað félagslegt samhengi er
mikilvægt í heild sinni: sérhver valdbeiting byggist á því að hún sé hluti af virkum
félagsheimi – sameiginlegum stofnunum, sameiginlegri merkingu, sameiginleg-
um væntingum o.s.frv. Það sem Wartenberg hefur í huga er þó afmarkaðra, því
hann heldur því fram að sérhver valdatengsl þurfi nauðsynlega að vera samtengd
athöfnum einhvers tiltekins aðila í samfélaginu. Dæmið sem hann tekur er af
því valdi sem háskólakennari hefur yfir nemendum sínum með því að gefa þeim
einkunn. Vitaskuld hvílir þetta vald almennt á félagslegu heildarsamhengi há-
skólastofnana, viðmiðum um einkunnagjöf o.fl. En það veltur enn frekar á því
að það sé samtengt athöfnum þröngs hóps félagslegra aðila, til að mynda mögu-
legra vinnuveitenda sem taka mið af einkunnum. Án þessarar samstillingar við
athafnir ákveðins hóps annarra félagslegra gerenda hefðu athafnir kennarans
engin áhrif á hegðun nemendanna þar eð einkunnagjöf hennar breytti engu um
framtíðarmöguleika þeirra. Samstilling í þessum seinni og afmarkaðri skilningi
leggur grunninn að þeirri félagslegu „hópaskipan“ sem er öllum valdatengslum
nauðsynleg. Eða öllu heldur samanstanda valdatengslin að hluta til af þessari fé-
lagslegu hópaskipan.
Wartenberg hefur greinilega rétt fyrir sér hvað þetta varðar. Hann gerir okkur
einnig betur kleift að skilja hvað sé rétt við hugmynd Foucaults um vald sem
dreift „netkennt skipulag“ enda þótt þetta sýni ef til vill að fullyrðing hans um að
vald sé „aldrei í höndum neins“ séu ýkjur.7 Stakur kennari býr vissulega yfir því
(London: Penguin Books, 1977), 256; bókin birtist upphaflega á frönsku sem Surveiller et punir:
Naissance de la prison (París: Éditions Gallimard, 1975).
5 „[Einstaklingar] eru ávallt í þeirri stöðu að lúta valdi um leið og þeir beita því. … Með öðrum
orðum eru einstaklingar miðlar valds en ekki miðdepill valdbeitingar“ (Michel Foucault, Power/
Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972–1977, ritstj. C. Gordon, þýð. C. Gordon, L.
Marshall, J. Mepham og K. Soper (Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf, 1980), 198).
6 Thomas E. Wartenberg, „Situated Social Power“, í T. Wartenberg (ritstj.), Rethinking Power (Al-
bany, NY: State University of New York Press, 1992), 79–101.
7 „[Vald] er aldrei staðsett hér eða þar, aldrei í höndum neins, þess er aldrei aflað eins og vöru eða
auðs. Valdi er beitt í gegnum netkennt skipulag. Og ekki aðeins flæða einstaklingar milli þráða
Hugur 2018meðoverride.indd 17 24-Jul-18 12:21:21