Hugur - 01.01.2018, Side 65

Hin póetíska rökræðusiðfræði 65
hvert skipti sem ég skrái KKV. Þá fer ég í röklega hringi þegar ég reyni að gefa
KKV merkingu, KKV táknar þá upplifun sem ég hef í hvert skipti sem ég skrái
KKV. Minnið hjálpar mér ekki, ég hef enga tryggingu fyrir því að ég muni rétt
þegar ég tel mig nú verða fyrir þeirri upplifun sem ég kallaði KKV í gær. Kannski
blekkir minnið mig, kannski var það sem ég kallaði KKV í gær ekki það sem ég
kalla KKV í dag. Reynsla mín gæti hæglega breyst stöðugt á meðan minni mitt
blekkir mig markvisst.
Að nota tungumál er að fylgja reglum, segir Wittgenstein. Við getum ekki fylgt
reglu sem enginn annar getur fylgt nema við sjálf (tala mætti um „einkareglu“). Ef
við reynum að fylgja reglu sem enginn annar maður getur fylgt, þá getum við ekki
greint á milli þess að trúa að við fylgjum reglunni og þess að gera það í raun og
veru. Við megnum ekki að fylgja reglu nema aðrir geti gengið úr skugga um hvort
breytni okkar falli undir þessa reglu. Enginn er dómari í sjálfs sök. Þetta gildir
að sjálfsögðu líka um reglur sem stjórna beitingu orða. Ef enginn getur athugað
hvort við beitum reglunni um það hvernig beita skuli orðum í einkamáli með
réttum hætti, þá getum við ekki sagst beita reglu. Við þurfum utanaðkomandi
sjónarhorn til að nota tungumál um innri reynslu. Af þessu leiðir að einkamál fyr-
ir innri upplifanir er ekki mögulegt. Í ofanálag er villandi að segja að menn klæði
hugsanir sínar í orð. Menn geta komist á snoðir um hvernig þýða eigi úr ensku á
þýsku, þeir geta greint milli góðra og slæmra þýðinga. En hvaða mælikvarða hef
ég á það hvort þýðing úr meintu máli hugsunar minnar á tungumál eða önnur
táknmál er góð eða slæm? Aðrir geta ekki skorið úr um hvort ég beiti þýðingar-
reglunum rétt eða rangt, að gefnum einkamálsrökunum hef ég engan mælikvarða
á rétta beitingu. Af þessum og öðrum sökum má ætla að við getum ekki greint
skarplega milli hugsunar og máls. Hugur fylgir máli. Málið er samhuglægt í eðli
sínu og hugsunin því ekki lukt inn í launkofa hugans.12 Einkareynsla okkar getur
ekki verið grundvöllur þekkingar og hugsunar, gagnstætt því sem sjálfsspekingar
hyggja. Svo langt gengur Wittgenstein í höfnun sinni á sjálfsspekinni að hann
neitar því að menn geti vitað hvað þeir sjálfir hugsa. En þeir geti hæglega vitað
hvað aðrir eru að þenkja.13
Mannúðarmálfræðin
Apel og Habermas tala ekki mikið um einkamálsrökin en engu að síður tel ég að
margt í speki þeirra sé illskiljanlegt án tilvísana til þessara raka. Svo virðist sem
Apel og Habermas telji að einkamálsrökin sýni að raunverulegar og mögulegar
samræður manna séu forsendur þess að reglum sé beitt rétt. Menn verði til dæmis
að geta rökrætt hvort reglum um orðabeitingu sé beitt rétt, annars hafi menn
12 Wittgenstein 1958: 80 (§ 202), 92–95 (§ 257–273) og víðar.
13 Wittgenstein 1958: 222 (IIxi). Ekki er víst að Wittgenstein hafi meint þetta bókstaflega, held-
ur fremur verið að ögra sjálfsspekingum. Hann virðist hafa talið að einungis það (staðhæfingar,
kenningar o.s.frv.) sem er fallvalt geti haft þekkingarinntak, samanber það að höfundur einka-
málsins getur hvorki beitt reglum þess rétt né rangt. Reglubeitingin er ekki fallvölt. Menn geti
ekki efast um eigin hugsanir og geti því ekki sagst vita af þeim.
Hugur 2018meðoverride.indd 65 24-Jul-18 12:21:24