Hugur - 01.01.2018, Page 83

Hin póetíska rökræðusiðfræði 83
þær sem skopleiki, harmleiki, og/eða drömu. Í því sambandi verður að vera
hægt að lýsa rökræðunum eins og bókmenntaverki með byrjun, risi (hátindi) og
endalok um. Og án hinna skálduðu myndhvarfa um innbyggt markmið boð skipta
væri lítill akkur í rökræðusiðfræðinni. Í ofanálag er erfitt að stunda siðferðileg ar
rök ræður án þess að segja sögur og hegða sér sem maður tryði á fiksjónir um
vilja frelsi og fleira.
Þessar fjórar ábendingar hljóta að nægja til þess að við getum sagt með sanni að
rökræðusiðfræðin hafi bókmenntalegan þátt. Því er ekki hægt að greina rökræðu-
siðfræðina skarplega frá því sem póetískt er. Hún er því að nokkru leyti annars
eðlis en fylgismenn hennar halda, hún er ekki bara boðskiptaættar heldur líka
afkomandi skáldgyðjunnar.
Lokaorð
Við höfum uppgötvað að Habermas og Apel hafna sjálfsspekinni, m.a. með
fulltingi Wittgensteins og einkamálsraka hans. Einnig að þeir telja málgjörð-
ir grundvöll boðskipta og að hugsun jafnt sem breytni sé bundin á klafa rök-
ræðna. Málgjörðir séu fallvaltar og rökstyðjanlegar, það þýði að boðskipti hafi
skynsemisþátt og þar með allt vort amstur. Því ekkert mannlegt sé alveg handan
boðskipta. Og mannstefnan sé boðskiptakyns, tala megi um mannúðarmálfræði
þeirra félaga. Boðskiptin séu rakalega bundin kjörræðustöðu/ótakmörkuðu boð-
skiptasamfélagi, meginrökræðum og boðorðum. Boðorð boðskipta virki eins og
skilyrðislausa skylduboðið, sem mælikvarði á réttmæti athafna og meintra siða-
boða. Þar eð boðskipti hafa mögulega meginrökræðu að forsendu, þá er siðferðið í
grunninn af rökræðukyni. Þau siðaboð ein eru tæk sem vel upplýstir menn myndu
fallast í frjálsri, opinni og óþvingaðri rökræðu. Einnig verða boðin að taka tillit til
hagsmuna allra þeirra sem þau snerta.
Gagnstætt siðaboðum geta estetísk gildi ekki verið algild. Þótt listir og bók-
menntir geti innblásið siðferðilega rökræðu, er skýr munur á siðferðinu og hinu
estetíska. Málgjörðir í bókmenntatexta eru eins og tilvitnanir í málgjörðir og hafa
ekkert talfólgið afl, gagnstætt málgjörðum hversdagslífsins.
En hægt er að brúa bilið milli rökræðusiðfræði og bókmennta með hætti sem
var þeim Habermas og Apel hulinn. Rökræðusiðfræðin hefur bókmenntalegan
þátt sem fylgjendur hennar sáu ekki. Nefndar voru til sögunnar fjórar ábendingar
um bókmenntaleika, þáttur hins skáldaða, þáttur stílbragða, þáttur frásagna,
þáttur stílbragða og sónarþáttur. Allar þessar ábendingar má finna í rökræðusið-
fræðinni: Samkvæmt henni er einboðið að við trúum á fiksjónina um frjálsan vilja.
Auk þess er röklega byggt inn í hana að við hljótum að beita myndhvörfunum
um markmið boðskipta, skilja siðferðilega rökræðu í ljósi frásagna og fella sam-
ræður undir hugtök sónarþáttarins. Þannig má finna póetískan þátt í rökræðu-
siðfræðinni. Við getum talað um hina „póetísku rökræðusiðfræði“, væntanlega í
óþökk rökræðusiðfræðinga, þeir vilja greina nokkuð klárlega milli hins póetíska
og hins siðferðilega.
Hugur 2018meðoverride.indd 83 24-Jul-18 12:21:25