Hugur - 01.01.2018, Side 91

Dýrin, skynsemin og hið samúðarfulla ímyndunarafl 91
hverri mynd að skynsemin skapi manninum sérstöðu í náttúrunni; hann einn
hafi skynsemi og hún skapi honum, ólíkt öðrum dýrum, þegnrétt í ríki siðferðis.
Þannig taldi Descartes, eins og Costello lýsir í fyrirlestri sínum, að dýrum væri
best líkt við vélar, öfugt við menn sem hefðu bæði sál og hugsun. Kant, líkt og
heilagur Tómas, taldi að sú skylda að beita dýr ekki ofbeldi eða grimmd væri í
raun skylda mannsins við sjálfan sig. Dýr skorti þá tegund skynsemi sem væri
eini mögulegi grundvöllur siðferðilegrar virðingar og skyldu, og þess vegna hefðu
menn engar skyldur gagnvart dýrum sem slíkum. Þeim bæri að meðhöndla dýr
af miskunnsemi vegna þess að ella væri hætta á að þeir deyfðu tilfinningu sína
fyrir þjáningu þeirra, og veiktu þannig eða upprættu jafnvel með öllu náttúrulega
hneigð sína, sem væri siðferðilega gagnleg í samskiptum við aðra menn.10 Í The
Lives of Animals er sýnt hvernig þessi tegund af skynsemishyggju lifir enn góðu
lífi í nútímanum. Helstu fulltrúar hennar í sögunni eru O’Hearne og Norma, en
hugspekingurinn Norma gengur sýnu lengra með því að verja afstöðu Descartes
til dýranna. Maður hennar spyr hana: „Svo að Descartes hafði rétt fyrir sér, dýr
eru einungis lífrænar vélar?“ og Norma svarar: „Almennt séð, já. Þú getur ekki,
almennt séð, greint á milli huga dýrs og vélar sem líkir eftir huga dýrs.“11
Það var þessari skynsemishyggju sem nytjastefnumenn, með Jeremy Bentham
í broddi fylkingar, höfnuðu á átjándu og nítjándu öld. Bentham staðhæfði eins
og frægt er orðið: „Spurningin er ekki: Hafa þau skynsemi? eða geta þau talað?
Spurningin er: Geta þau þjáðst?“12 Með öðrum orðum, eiginleikinn sem skap-
ar lifandi veru siðferðilega stöðu er ekki málhæfileikinn eða skynsemin, heldur
það sem Peter Singer kallar skynhæfni (e. sentience). Það sem skiptir máli frá
siðferðilegu sjónarmiði er hæfileikinn til að skynja ánægju og sársauka, því hann
er forsenda þess að vera hafi hagsmuni af því hvernig komið er fram við hana.13
Hafi dýr þennan hæfileika, þá ber okkur að taka mið af velferð þeirra. Við höfum
skyldur beinlínis við dýrið sjálft, ekki aðeins við okkur sjálf og aðrar skynsamar
verur eins og skynsemishyggjumenn halda fram. Ef menn taka á hinn bóginn
hagsmuni sína fram yfir meiri hagsmuni annarra dýrategunda, gera þeir sig seka
um það sem Singer kallar tegundarhyggju (e. speciesism). Hún er ranglæti af sama
toga og kynþátta- og kynjamismunun. Að vísu vilja sumir heimspekingar ganga
enn lengra en nytjastefnumenn í þá átt að setja skorður við því hvernig menn
megi koma fram við dýr. Þannig telur annar kunnur dýraverndunarhugsuður,
bandaríski heimspekingurinn Tom Regan, að hætta sé á því að nytjastefnan geti
í vissum tilfellum réttlætt fórn dýra í þágu hagsmuna manna.14 Hann vill ganga
ráða af umræðu Seneca um reiðina, sjá Seneca 1999: 21–22. Í þeirra fótspor fetuðu hugsuðir á borð
við Ágústínus kirkjuföður, sjá De civitate dei, bók 1, kafli 20, heilagur Tómas af Aquino, sjá Summa
Theologiae, II. hluti, partur I, spurning 13, grein 2, og II hluti, partur I, spurning 6, grein 2, og
Immanuel Kant, sjá Kant 1979: 239–241, „Duties Towards Animals and Spirits“. René Descartes
gekk svo enn lengra með því að líta svo á að dýr skorti ekki aðeins skynsemi heldur einnig ástríður
og anda, og með því að líkja þeim við vélar á borð við klukkur, sjá Descartes 1991: 127–130.
10 Kant 1999: 564 (6:443).
11 Coetzee 2001: 48.
12 Bentham 1879: 311.
13 Singer 1995 og Singer 1990: 215–228.
14 Regan 1983 og Regan 1980: 99–120.
Hugur 2018meðoverride.indd 91 24-Jul-18 12:21:25