Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 99

Dýrin, skynsemin og hið samúðarfulla ímyndunarafl 99
það að við erum gædd eiginleikum á borð við skynsemi, meðvitund eða skynhæfni.
Þessi hugmynd leiðir svo oftar en ekki til þeirrar ályktunar að menn – karlar og
konur – sem ekki hafa þessa eiginleika, eða hafa þá í minna mæli en aðrir menn,
hafi þar af leiðandi minna siðferðilegt gildi en aðrir. Væri gildi mennskunnar sem
slíkrar viðurkennt myndi það samkvæmt þessu jafngilda siðferðilegri mismunun
af því tagi sem kölluð hefur verið tegundarhyggja – við værum að upphefja eigin
tegund siðferðilega á kostnað annarra tegunda. Heimspekingar láta með öðrum
orðum gjarnan eins og sanngirni og óhlutdrægni í siðferðilegum dómum krefjist
þess að hugsunum um gildi mennskunnar og mikilvægi alls mannlegs lífs sé vikið
til hliðar fyrir almennari hugmyndum um þá eiginleika sem séu undirstaða sið-
ferðilegra skuldbindinga.
Svar Diamond við slíkum hugsunarhætti er að benda á að mennskuhugtakið
– það er lifandi skilningur á þýðingu og leyndardómi þess að lifa mannlegu lífi
– sé, hvort sem okkur líkar það betur eða verr, einn þáttur mannlegs sálarlífs og
mikilvæg uppspretta siðferðilegrar íhugunar. Okkur er eiginlegt að finna, í hugs-
un okkar og ímyndunarafli, djúpa þýðingu í hinum ýmsu þáttum mannlegs lífs.
Fæðing barns eða dauði ástvinar snertir okkur, svo dæmi sé tekið, gjarnan djúpt.
Sömuleiðis sakleysi æskunnar og berskjöldun ellinnar. Hugsunin og hugarflugið
finnur með þessum hætti í sífellu djúpa merkingu í hlutskipti mannsins og við-
burðum í lífi hans. Ef til vill mætti segja að mannshuganum sé eðlilegt að grípa
slíka þætti mennskunnar og sjá í þeim eitthvað annað og meira en einbera atburði
í orsakakeðju náttúrunnar – til dæmis eitthvað fagurt, átakanlegt eða óviðjafnan-
lega dýrmætt. Það sem markar mennsku okkar ákvarðast með öðrum orðum ekki
bara af erfðum og umhverfi heldur einnig af því hvað við gerum úr mannlegu lífi
okkar, hvaða þýðingu við mörkum því í hugsun okkar og ímyndunarafli. Það eru
hugsanir sem eiga sér rætur í sjónarmiðum af þessu tagi sem geta knúið okkur til
að halda á lofti mikilvægi mennskunnar sem siðferðilegs hugtaks og til að andæfa
því að eiginleikar á borð við skynsemi, sjálfsvitund eða skynhæfni eigi einir að
ákvarða siðferðilega stöðu fyrirbæranna.
Nú vaknar á hinn bóginn sú spurning hvaða þýðingu það hafi fyrir siðferðilega
stöðu dýranna að viðurkenna þýðingu hins mannlega í siðferðilegri hugsun? Þýðir
það að við getum valdið dýrum ónauðsynlegum þjáningum ef það er í þágu þess
sem hefur þýðingu í mannlegu lífi? Þýðir það að dýrin tilheyri ekki siðferðilegu
samfélagi, verðskuldi ekki virðingu okkar og tillitssemi? Svo gæti vafalaust virst
við fyrstu sýn. Nánari athugun leiðir á hinn bóginn í ljós að það mennskuhugtak
sem hér er um að ræða er ekki neins konar réttlæting á því að útiloka dýrin frá
siðferðilegum skuldbindingum okkar. Eins og Diamond bendir á er mennsku-
hugtakinu ekki ætlað að draga markalínur milli þess sem siðferðileg ábyrgð okkar
nær til og þess sem hún nær ekki til. Enn síður er rétt að skilja hið mannlega sem
markmið sem réttlæti ógeðfelld meðul í meðhöndlun manna á dýrunum, eða sem
einhvers konar valkost við það að hætta að beita slíkum meðulum.36 Þær leiðir
sem við förum til að marka sérstöðu og þýðingu mannlegs lífs ber fyrst og fremst
36 Diamond 1996a: 325.
Hugur 2018meðoverride.indd 99 24-Jul-18 12:21:26