Hugur - 01.01.2018, Page 101

Dýrin, skynsemin og hið samúðarfulla ímyndunarafl 101
an mun er ekki sambærilegt við það þegar okkur yfirsjást undirliggjandi
samkenni milli tegunda jurta eða dýra sem eru ólík á yfirborðinu, yfir-
sjónir sem síðan endurspeglast í fremur frumstæðum flokkunaraðferð-
um. Orðræða okkar um muninn sprettur af skilningi okkar á því hvað er
leyndardómsfullt í mannlegu lífi; og ég held því fram að sá skilningur sé
mikilvægur fyrir siðferðilega hugsun vegna þess að hann getur birst í því
sem við gerum, segjum, finnum og hugsum.41
Ein aðferð til að íhuga hvaða þýðingu munurinn á mönnum og dýrum hefur í
hugsun okkar er að gera (misótrúlegar) hugsunartilraunir. Við getum til dæmis
ímyndað okkur að á afskekktum stað í íslenskri sveit standi hlið við hlið tveir
sveitabæir; á öðrum bænum býr stöndugur sauðfjárbóndi sem heldur eitt þúsund
fjár á húsi yfir veturinn og slátrar hátt í tvö þúsund lömbum í eigin sláturhúsi á
haustin. Á hinum bænum býr aðfluttur maður og sveitungar hans halda að hann
búi með nokkur svín sem hann slátri heima og selji afurðirnar til nærsveitamanna.
Einn góðan veðurdag gerir búfjáreftirlitið á hinn bóginn þá uppgötvun að mað-
urinn hefur verið að flytja inn til ræktunar, slátrunar og afurðasölu þroskahefta
einstaklinga frá Rúmeníu. Jafnvel þótt við lítum svo á að eitthvað hryllilegt eigi
sér stað á báðum þessum bæjum – og margir sauðfjárbændur, svo dæmis sé tekið,
líta á sláturtíðina sem sorgartíma – þá dettur fæstum í hug að halda því fram að
hryllingurinn sé sambærilegur. Skilningur á því hvað það þýðir að lifa mann-
legu lífi gerir slíkan samanburð nær óhugsandi. Við hikuðum jafnvel við að kalla
breytni síðarnefnda bóndans siðferðilega ranga. Að segja að slíkt framferði sé sið-
ferðilega rangt gefur til kynna að kjarni málsins sé að brotið hafi verið á einhverj-
um brýnum hagsmunum fólks. Bóndinn í hugsunartilrauninni er á hinn bóginn
maður sem vegur ekki bara að hagsmunum fólks, heldur að sjálfri mennsku þess;
hann leggur sitt af mörkum til að skapa veröld þar sem þýðing hins mannlega
hefur verið þurrkuð út.42
Að því gefnu að núverandi skilningur okkar á eigin mennsku sé að nokkru leyti
fólginn í því að marka ofangreindan mun á mönnum og dýrum, þá stendur samt
eftir sú spurning hvort við ættum að endurskoða þennan mun og líta á dýrin, eða
að minnsta kosti einhverjar tegundir þeirra, sömu eða svipuðum augum og við
lítum á samferðafólk okkar. Ekkert í hugsun Coru Diamond girðir fyrir að við
endurmótum skilning okkar í þá átt. Hún segir til dæmis að það sem við höfum
gert úr muninum á mönnum og dýrum „geti verið einskis virði eða dýrmætt eða
41 Diamond 1991: 44–45.
42 Diamond 1996a 323. Í sögu Coetzees líkir Elísabet Costello meðferð okkar á dýrum, og sinnuleysi
okkar um þá meðhöndlun, við Helförina og sinnuleysi „Þjóðverja, Pólverja og Úkraínumanna“
um hana þegar hún átti sér stað, sjá Coetzee 2001: 19–21 og 35. Gyðingur og ljóðskáld, Abraham
Stern að nafni, bregst einkar harkalega við þessari samlíkingu í bréfi til hennar, sjá 49–50. Orðið
sem hann kýs að nota til að lýsa skömm sinni á samlíkingunni er ekki „siðleysi“ heldur „guðlast“.
Hann sakar Costello um að kasta rýrð á minningu þeirra sem létust í Helförinni og notfæra sér
hrylling útrýmingarbúðanna á ómerkilegan hátt. Hörð og sársaukafull viðbrögð af þessu tagi við
samlíkingu Costello eru illskiljanleg nema í ljósi hugmyndarinnar um sérstöðu hins mannlega –
sem Stern tjáir með því að vísa í þau orð Biblíunnar að maðurinn sé skapaður í Guðs mynd. Sjá
einnig gagnrýni á þessa samlíkingu í Gaita 2003: 208–211.
Hugur 2018meðoverride.indd 101 24-Jul-18 12:21:26