Saga - 2021, Blaðsíða 34

Það var nefnilega ekki svo að Þjóðverjar, hvorki karlar né konur,
væru sérstaklega áfjáðir að hefja endurbyggingu lýðveldisins Þýska -
lands á forsendum Vesturlanda. Stór hluti þýsku þjóðarinnar var
þeirrar skoðunar að eyðilegging þýskra borga væri hryðjuverk
framin af óvininum og það ætti að koma í hlut bandamanna að taka
til eftir sig. Að lokum voru það svo verktakafyrirtæki, oftar en ekki
með aðkomu Bandaríkjanna, sem sáu um að hreinsa stærstan hluta
borga og bæja. Samkvæmt rannsókn Treber tóku aðeins 0,3% þýskra
kvenna þátt í að hreinsa stræti og torg. Enn fremur fór því fjarri að
þær konur sem tóku þátt í hreinsuninni gerðu það allar af fúsum og
frjálsum vilja. Konur úr flokki þjóðernissósíalista voru þvingaðar til
þessarar vinnu og aðrar sinntu henni af einskærri neyð enda mikill
vöruskortur og sums staðar hungursneyð og rústavinnan gaf tæki-
færi á að þéna örfá mörk og finna seljanlegt góss. Rannsókn Treber
vakti mikla athygli í Þýskalandi þar sem ímynd rústakonunnar
hafði átt fastan sess í söguskoðun almennings. Sagnfræðingum, sér-
staklega á sviði kvenna- og kynjasögu, komu þó niðurstöðurnar
ekki á óvart. Síðan á tíunda áratugnum höfðu sagnfræðingar bent á
að hugmyndin um rústakonuna hefði verið upphafin á pólitískum
forsendum og frekar verið verkfæri til pólitískrar gleymsku heldur
en minnisvarði um konur sem sögulega gerendur. Rannsókn Treber
varð svo hið endanlega fræðilega rothögg rústakonunnar.11
Hlutverk mýtunnar
Ímynd rústakonunnar vegnaði framan af betur í Austur-Þýskalandi
þar sem hægt var að klæðskerasníða hana þannig að hún félli eins
og flís við rass við verkamannafantasíur sósíalismans. Henni voru
reistir minnisvarðar í stíl sem kenndur er við sósíalrealisma — stórar
og klunnalegar styttur sem sýna keikar konur með verkfæri í hönd.
Á fyrstu áratugunum eftir stríð þótti hún ef til vill fullfemínísk í
Vestur-Þýskalandi þar sem hún stóð fyrir atvinnuþátttöku kvenna
en stjórnvöldum þar var mun meira umhugað um atvinnuþátttöku
karla en kvenna og hvöttu konur frekar til að helga sig börnum og
heimili. Ímynd rústakonunnar náði heldur aldrei sömu vinsældum
álitamál32
11 Sjá t.d. Irene Bandhauer-Schöffmann og Ela Hornung, „“Trümmerfrauen“ –
Deutungsmuster für eine Ikone der Nachkriegszeit,“ í Rebranding images: Ein
streitbares Lesebuch zu Geschichtspolitik und Erinnerungskultur in Österreich, ritstj.
Martin Wassermair (Innsbruck og Vín: Studien Verlag, 2006), 79–91.