Saga - 2021, Síða 37

straumvatn og leitar þangað sem fyrirstaðan er minnst. Í þessu sam-
hengi langar mig að nefna annað dæmi frá Þýskalandi. Margir
þekkja minnismerkið um helförina við Brandenborgarhliðið í Berlín,
hinar svörtu misháu blokkir sem þekja tveggja hektara svæði og
mynda eins konar völundarhús. Minnismerkið var reist að undan-
gengnum tveimur hugmyndasamkeppnum. Ein tillagan úr fyrri
keppninni vakti sérstaka athygli en það var and-minnismerki lista-
mannsins Horsts Hoheisel. Tillagan var í sjálfu sér einföld, það átti
að sprengja Brandenborgarhliðið, helsta kennileiti borgarinnar, í loft
upp, mylja rústirnar í duft og helluleggja yfir heila klabbið með
granít plötum.16
Þessi tillaga hlaut ekki brautargengi þótt það sé vel þekkt að taka
niður eitt minnismerki fyrir annað þegar tíðarandinn kallar á. Um -
skiptin geta verið friðsöm eins og þegar Bertel Thorvaldsen vék fyrir
Jóni Sigurðssyni við Austurvöll, hluti af stórtækum stjórnarfars-
breytingum líkt og þegar járntjaldið féll og Lenínarnir og Stalínarnir
voru teknir niður eða hluti af pólitísku umróti eins og núverandi
átök um minnisvarða um þekkta þrælahaldara eða nýlendukúgara
eins og til dæmis minnisvarðar um Leópold Belgíukonung. En það
er fátítt að eitt minnismerki eða eyðilegging á því verði hreinlega
hluti af öðru. Brandenborgarhliðið er vissulega snoturt en í stærra
samhengi fellur það undir stórt mengi kennileita stórborga og sem
slíkt er það frekar staðnað og ef til vill mun táknrænna sem minn-
ing.
Mér varð oft hugsað til and-minnismerkis Hoheisels þegar stytt-
an af Ingibjörgu H. Bjarnason var reist við Alþingishúsið í tilefni af
100 ára afmæli kosningaréttar kvenna árið 2015. Styttan var sú fyrsta
í íslensku almannarými af konu í fullri stærð sem var hvorki nakin
né nafnlaus. Þar sem minnisvarðar um fólk eða viðburði í formi lík-
neskja voru á undanhaldi á síðari hluta tuttugustu aldar mætti færa
rök fyrir því að styttan hafi verið afturhvarf til úreltra hugmynda.17
Fráhvarf frá því að lyfta minningu ákveðinna einstaklinga á stall er
góðra gjalda vert en í minningarlandslagi sem var eingöngu varðað
af líkneskjum karla var varla ofrausn að reisa eina styttu af konu. En
söguskoðun í almannarými 35
16 Ellen Handler Spitz, „Loss as Vanished Form: On the Anti-Memorial Sculp -
tures of Horst Hoheisel,“ American Imago 64, nr. 4 (2005): 419–433.
17 Sjá t.d. Lbs. – Hbs. (Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn) Svana Friðriks -
dóttir, „List í opinberu rými. Sagan á bak við útilistaverk Reykjavíkurborgar.“
M.Ed.-ritgerð í menntavísindum við Háskóla Íslands 2014, 94.