Saga - 2021, Qupperneq 56

Oft eru styttur reistar til þess að minnast tiltekinna atburða. Það
á við um Bronshermanninn í Tallinn sem lútir höfði með hjálm í
annarri höndinni í hermannagrafreit í útjaðri borgarinnar, framan
við voldugan hlaðinn vegg. Upphaflega stóð þessi sovéski dáti í
miðborg Tallinn á stað þar sem lík hermanna úr rauða hernum
höfðu verið jarðsett fyrstu árin eftir stríðslok. Minnismerkið var
upphaflega tileinkað hermönnunum sem náðu Tallinn úr höndum
þýska hersins 22. september 1944 og var vígt aðeins þremur árum
síðar. Eftir að Eistland endurheimti sjálfstæði sitt frá Sovétríkjunum
1991 varð það að stað sem rússneskumælandi minnihlutinn notaði
til að minnast stríðslokanna í Evrópu með samkomum þar sem
rauð um nellikum var komið fyrir við styttuna 9. maí ár hvert.
Eftir 1991 risu deilur um það hvernig ætti að minnast stríðsins.
Margir Eistar litu á rauða herinn sem innrásarher og hvers vegna
ekki að minnast líka þeirra sem gengu í SS-sveitir nasista til að berj-
ast gegn honum? Það var einmitt gert með umdeildu minnismerki í
bænum Lihula og varð tilefni mótmæla, ekki aðeins frá Rússum
heldur líka Evrópusambandinu og samtökum gyðinga. Mörgum
sveið að það minnismerki skyldi tekið niður, aðeins tveimur árum
síðar, þrátt fyrir andstöðu bæjaryfirvalda, með sérstakri lagasetn -
ingu sem markar upphafið að minnismerkjastríðinu svokallaða.12 Ef
minningarmörk tengd fasisma mega ekki hanga uppi, hvað þá með
minnismerki um gerræði Sovétvaldsins eins og óþekkta hermann -
inn í Tallinn?
Mótmæli gegn minnismerkinu gáfu eistneskum yfirvöldum
átyllu til að flytja styttuna „af ótta við frekari átök“. Mótmæli rúss-
neskumælandi minnihlutans og yfirvalda í nágrannaríkinu í austri
voru til einskis. Lögreglumenn settu upp girðingar kringum dátann
niðurlúta og þann 26. apríl var minnismerkið tekið niður og flutt á
brott. Um nóttina brutust út óeirðir í höfuðborginni sem kenndar
voru við bronsnóttina.
Þegar horft er á myndir og viðtöl frá þessum atburðum er ekki
laust við að maður fyllist meðaumkun gagnvart þeim íbúum Tallinn
sem fundu eigin jaðarsetningu raungerast í því að styttan var flutt í
útjaðar borgarinnar. Rússneskumælandi minnihlutinn í Eistlandi
þurfti lengi að heyja erfiða baráttu við eistnesk yfirvöld til að fá
álitamál54
12 Stuart Burch og David J. Smith, „Empty Spaces and the Value of Symbols:
Estonia’s ‘War of Monuments’ from Another Angle,“ Europe-Asia Studies 59, nr.
6 (2007): 913‒936.