Saga - 2021, Qupperneq 178

kaflans með því að gera lífi nokkurra valinna einstaklinga á Austurlandi sér-
stök skil, fólks sem tók virkan þátt í félags-, menningar- og menntalífi sinna
nærsamfélaga. Þetta er gert til þess að draga fram persónulegra eða einsögu-
legra sjónarhorn á þær samfélagsbreytingar og lýðræðisvæðingu sem doktors -
ritgerðin snýst um.
Í sérstökum lokakafla eru helstu niðurstöður þessarar rannsóknar loks
teknar saman á hnitmiðaðan hátt.
Rannsóknarspurningar
Víkjum fyrst að aðalrannsóknarspurningunni en athygli vekur hversu var-
færnislega hún er orðuð: „Hafði íslenskur almenningur, starfandi félög og
félagshreyfingar merkjanleg áhrif á þróun íslenskra stjórnmála, lýðræðis og
samfélags á rannsóknartímanum (1874–1915)?“ (16). Óvenjulegt er nefnilega
að spyrja spurninga sem hægt er að svara játandi eða neitandi. Hrafnkell
kemst hins vegar vel frá þessu vegna þess að í beinu framhaldi upplýsir
hann lesendur: „Ef svarið er já er afleidd spurning: Hvaða áhrif? Ef svarið
er nei er næsta spurning: Hvers vegna? Þessi grundvallarspurning mótar
efnistök og nálgun í öllum þremur meginhlutum ritgerðarinnar og henni,
sem og afleiddum sértækari spurningum, er leitast við að svara í niður -
stöðukafla.“ Þessum spurningum er svo svarað en eins og lýsingin á inni-
haldi kaflanna sýnir þá hefst ritgerðin á víðu sjónarhorni, það er með því að
líta til landsins alls en smátt og smátt er sjónarhornið minnkað þar til les-
andinn er að lokum tekinn inn í menningarheim valinna austfirskra einstak-
linga.
Heimildirnar
Hrafnkell er sérstaklega vel undir það búinn að skipuleggja og framkvæma
þá rannsókn sem liggur til grundvallar þessari ritgerð. Það kemur meðal
annars til af fyrri rannsóknum hans á tengdum efnum en þar ber líklega
hæst meistaraprófsritgerð hans í sagnfræði um íslensk sveitablöð og sam-
félagsbreytingar um aldamótin 1900 sem kom út í bókarformi árið 2006.1
Hann þekkir auk þess einkar vel til heimildaforðans í landsfjórðungnum því
að um árabil var hann forstöðumaður Héraðsskjalasafns Austfirðinga. Með
orðum höfundar þá voru þrír heimildaflokkar mikilvægastir í þessu verk-
efni: „1) skjöl, þ.e. sendibréf, dagbækur, félagaskjöl og sveitarblöð; 2) aust-
firsk þjóðmálablöð sem gefin voru út á rannsóknartímanum; 3) sjálfsævisög-
ur og æviminningar“ (26).
andmæli176
1 Hrafnkell Freyr Lárusson, Í óræðri samtíð með óvissa framtíð. Íslensk sveitarblöð og
samfélagsbreytingar um aldamótin 1900 (Reykjavík: Sagnfræðistofnun Háskóla
Íslands, 2006).