Saga - 2021, Blaðsíða 180

Það nýttu sumir sér sem sést til dæmis á ungum Austfirðingum sem héldu
til náms í nágrannalöndunum og komu svo til baka með endurnýjaða
heimsmynd í farteskinu. Seint á nítjándu öld varð svo staður eins og
Vopnafjörður mikilvægur söfnunarstaður fyrir Vesturheimsfara. Þessir ára-
tugir kringum aldamótin 1900 voru því sannarlega umbrotatímar þar sem
nútíminn — bæði sem lífshættir og lífsviðhorf — streymdi inn í samfélagið
með margvíslegum hætti erlendis frá.
Lítið er hins vegar fjallað um landsamgöngur í ritgerðinni, þ.e. tengingar
innan svæðisins. Reyndar kemur það fram í ritgerðinni að samgöngur voru
erfiðar. Til dæmis er sagt frá kjörfundi fyrir alla Norður-Múlasýslu á Foss -
völlum í Jökulsárhlíð vegna alþingiskosninganna 1903 (111) og erfiðleikum
þátttakenda við að komast aftur til síns heima. En hversu miklu máli skipti
það fyrir Múlasýslurnar að hafa einhvers konar miðju? Skiptir slíkt máli
fyrir efni þessarar ritgerðar? Sagt er frá vexti þéttbýlisstaða í ritgerðinni,
meðal annars því hvernig Seyðisfjörður tók ákveðna forystu í krafti stærðar
sinnar og uppgangs. Hrafnkell bendir á að ekki voru allir Austfirðingar
sammála um hvar stofnun eins og svæðissjúkrahús skyldi vera staðsett.
Hann ræðir einmitt nokkuð um togstreituna innan svæðisins: „Innbyrðis
togstreita í austfirsku samfélagi um aldamótin 1900 var margslungin. Hún
birtist ekki aðeins í ólíkum áherslum og tortryggni milli fólks í ólíkum sam-
félagsgerðum (sveitum og bæjum) eða í formi hagsmunabaráttu milli ein-
stakra byggðarlaga. Togstreitan kom líka fram í félagslegri aðgreiningu milli
búsvæða (Fjarða og Héraðs) …“ (184).
Sú spurning vaknar hvort að kannski hafi mjög fáir íbúar svæðisins talað
fyrir því á rannsóknartímanum að æskilegt væri að koma upp öflugri aust-
firskri miðju eða miðstöð. Ljóst er að í ritgerðinni er sagt frá fjölmörgum
dæmum um aukna virkni almennings, karla en einnig kvenna. Flest dæmin
eru af virkni innan einstakra hreppa. Betur hefði mátt draga það fram hvort
almannarýmið sem smátt og smátt varð til í Múlasýslunum tveimur hafi að
einhverju leyti náð að þróast með heildrænum hætti. Varð það ef til vill ein-
göngu til á mörgum afmörkuðum svæðum, til dæmis í einstökum hrepp um?
Æskilegt hefði verið að fá meiri umræðu um það hvort þessi skortur á miðju
eða höfuðstað á Austurlandi hafi haft áhrif á þróunina í átt til lýðræðis.
Nútímavæðing
Í ritgerðinni er oftsinnis vísað til hins svokallaða gamla íslenska dyggðasam-
félags og þær dyggðir sem einkenndu það samfélag eru raktar nokkuð ítar-
lega. En með tímanum leysti nýja frjálslynda samfélagið það gamla af hólmi
og vissulega hvíldi það samfélag líka á dyggðum. Það gera öll samfélög.
Doktorsefni ræðir allnokkuð um frjálslyndisstefnuna án þess þó að skil -
greina hana með ítarlegum hætti. Þannig kemur einn helsti talsmaður hennar
á nítjándu öld alloft við sögu í ritgerðinni, Jón Sigurðsson forseti, en viðhorf
andmæli178