Saga - 2021, Side 183

Tilheyra konur alþýðunni?
Í framhaldinu er vert að beina athyglinni að hlutverki alþýðukvenna í rit-
gerðinni en ég vil undirstrika að doktorsefnið ánafnar konum ansi ríkulegan
sess í inngangi ritgerðarinnar enda kosningaréttur kvenna og vinnumanna,
40 ára og eldri, árið 1915 eitt af stærstu skrefunum í útvíkkun þegnréttar við
upphaf tuttugustu aldar. Þar er reifuð staða kvenna á Íslandi við aldamótin
1900 á grundvelli nýlegra rannsókna auk þess sem Hrafnkell fjallar um kyn-
bundna verkaskiptingu á íslenskum sveitaheimilum og yfirvofandi breyt-
ingar á henni vegna áhrifa frá borgaralegum siðvenjum (41–43).
Þau tilvik sem doktorsefnið gefur sérstakan gaum eru jafnframt fallin til
að varpa ljósi á þátttöku kvenna í lýðræðisþróuninni á Austurlandi á rann-
sóknartímanum. Í umfjöllun sinni um félagsstarf ræðir Hrafnkell þátt
kvenna sem fundu sér helst lýðræðislegan vettvang innan kvenfélaganna.
Hann víkur sérstaklega að starfi þriggja félaga sem unnu að framfara-, líknar-
og heilbrigðismálum auk menningarstarfs hvert í sínu byggðarlagi. Þar
bendir doktorsefnið á að við upphaf tuttugustu aldar var félögum sem unnu
í þágu samfélagsins í auknum mæli stjórnað af fólki sem ekki naut fulls
þegnréttar en hafði engu að síður öðlast næga virðingu samfélagsins til að
forystuhlutverk þeirra væri viðurkennt (207–210). Í síðasta kafla ritgerðar-
innar beinir doktorsefnið sjónum sínum að samfélagslegri þátttöku og áhrif-
um einstaklinga eða lítilla hópa. Þar er fjallað um einn karl, eina konu og
blandaðan hóp systkina sem eru fulltrúar kynslóðarinnar sem fæðist um
miðja nítjándu öld og er því fullorðið fólk stærstan hluta þess tímabils sem
ritgerðin fjallar um. Eins og Hrafnkell ritar þá eru þetta „börn venjulegs
íslensks sveitafólks og ólust upp í sveitasamfélaginu“ (225).
Aðalpersóna fyrstu tilviksrannsóknarinnar, Arnbjörg Stefánsdóttir,
félagsmála- og viðskiptafrömuður í Loðmundarfirði og síðar Seyðisfirði, er
samkvæmt Hrafnkatli einstök kona í sínu nærsamfélagi. Í fyrri hluta kaflans
fjallar hann um þátt hennar í stofnun og starfi Framfarafélags Loðmundar -
fjarðar og þau skref sem hún steig inn í almannarýmið, til dæmis með
greinaskrifum í austurlensku landsmálablöðin um kvennaskóla og kvenna-
menntun á Austurlandi. Hrafnkell greinir á áhugaverðan hátt frá trú hennar
á framfarir en hún taldi félagasamtök drifkraft þeirra jafnvel þótt hún væri
einnig mótuð af hugarfari dyggðasamfélags nítjándu aldar (226–227).
Í síðari hluta kaflans færist áherslan yfir á lífshlaup hennar en þar er henni
lýst sem einstakri manneskju sem átti engan sinn líkan. Þó hafa nýlegar
rannsóknir sýnt að það var rými um og eftir aldamótin 1900 fyrir konur að
stunda sjálfstæðan atvinnurekstur. Sigríður Matthíasdóttir hefur einmitt
fjallað sérstaklega um Pálínu Waage á Seyðisfirði sem var þverþjóðlegur
bær eins og Hrafnkell bendir réttilega á í ritgerðinni. Það er einmitt á slíkum
stöðum sem rými myndast fyrir konur að láta til sín taka, til dæmis í verslun
og opinberu lífi.
andmæli 181