Saga - 2021, Side 187

að hafa áhrif á samfélag sitt og verða gerendur í almannarýminu heldur
einnig hvernig hinar ráðandi stéttir notuðu auðmagn sitt innan valdsviðsins
til að móta leikreglur þess til að tryggja áframhaldandi aðgang sinn að völd-
um. Þannig má draga í efa að kosningaréttur kvenna og vinnuhjúa hafi leyst
upp þær valdaafstæður sem einkenndu samfélagið á árunum í kringum
aldamótin 1900. Því er með öllu óljóst hvort þessi áfangi hafi staðið undir
nafni sem raunveruleg þáttaskil í lýðræðisþróuninni.
Doxa og heterodoxy
Að lokum er vert að fara aðeins ofan í saumana á notkun doktorsefnisins á
hugtökum og kenningum félagsfræðingsins Pierres Bourdieu. Doxa er lykil -
hugtak í ritgerðinni en það vísar til hefða, venja og viðhorfa í samfélögum
sem eru svo sjálfgefin að þau eru handan allrar gagnrýni og efasemda.
Upphaflega þróaði Bourdieu þetta hugtak í skrifum sínum um svokölluð
„hefðbundin“ samfélög þótt það hafi síðan orðið óaðskiljanlegur hluti af
kenningum hans um stéttaskiptingu og vald. Doktorsefnið fjallar ítarlega
um hugtakið í inngangi að fjórða kafla ritgerðarinnar og dregur fram áhuga-
verðar hliðstæður milli íslenska sveitasamfélagsins og annarra samfélaga
sem byggja á hefðum (141–144). Í kjölfarið birtist hugtakið sem eins konar
mælistika á hvort að gjörðir, viðhorf eða hegðun einstaklinga og hópa hafi
verið í samræmi við eða gengið gegn doxa sveitasamfélagsins (t.d. 149, 158,
169, 176). Doktorsefnið notar hugtakið þó furðu lítið í greiningu sinni og
minnist aðeins einu sinni á það í lokaorðum þegar tekið er fram að sam-
félagsgerð nítjándu aldar hafi verið dyggðasamfélag byggt á doxa (246) sem
er óumflýjanlega rétt mat hjá doktorsefninu þar sem Bourdieu hélt því fram
að öll samfélagsleg svið eða vettvangar væru byggðir á einhvers konar
doxa. Hér hefði því verið tækifæri til að nýta þetta hugtak sem greiningar-
tæki á miklu kerfisbundnari hátt en gert er í ritgerðinni. Sem stendur er ekki
ljóst hvert raunverulegt framlag kenningaramma Bourdieus, sérstaklega
doxa, er til greiningar doktorsefnisins á lýðræðisþróun áratuganna í kring -
um aldamótin.
Heterodoxy er skylt hugtak sem fengið er úr kenningaramma Bourdieus
en doktorsefnið minnist á það í framhjáhlaupi í fjórða kafla ritgerðarinnar.
Hrafnkell þýðir það sem vantrú og segir það merkja það að bera kennsl á
þann möguleika að aðrar lífsskoðanir séu til og séu jafnframt hliðstæðar eða
sambærilegar þeim sem þegar ríki í samfélaginu. Það hefur einnig í för með
sér að vettvangur skoðanaskipta (e. field of opinion) myndast (141). Þó er eftir -
tektarvert hversu lítið þetta hugtak er notað í greiningu doktorsefnisins á
getu almennings til að taka virkan þátt í þeirri lýðræðisvæðingu sem á sér
stað á rannsóknartímanum. Einnig vekur athygli að helsta notkunin á hug-
takinu doxa felst í því að benda á hvað það er í viðhorfum tiltekinna einstak-
linga sem stríðir gegn doxa sveitasamfélagsins. Aftur á móti skipa lands-
andmæli 185