Saga - 2021, Qupperneq 217

Guðmundur er einkar ritfær og frásögn hans lífleg en ekki síst veitir hún
góða innsýn í þann framfarahug sem var svo ríkjandi á öndverðri tuttug ustu
öld. Það síðarnefnda á enn frekar við um frásögn Sigurðar Sigurðs sonar frá
Langholti í Flóa, ráðunautar hjá Búnaðarfélagi Íslands (ekki bún aðar málastjóra
líkt og segir í bókinni, samanber leiðréttingu annars staðar í þessu hefti Sögu).
Hann ferðaðist um Strandir sumarið 1916 og birtist frásögn hans í Búnaðarriti
árið eftir. Hún er eins konar úttekt á búnaðarháttum í sýslunni. Sigurður sér
möguleika til jarðræktar og jarðabóta í hverjum hrepp. Stækka megi tún og
slétta, bæta búpening og gera margt fleira til að efla búskap á Ströndum.
Skemmtileg eru orð hans um aflstöðvar og rafmagnsveitur sem hann segir að
muni án efa komast á dagskrá þegar heimsstyrjöldinni linni. „Og þá ættu
Strandamenn einnig að hefjast handa í þessu efni og láta ekki sitt eftir liggja.
Handsama aflið í ám og lækjum og leiða það inn í bæina, til þess meðal annars
að lýsa þá og hita á hinum löngu haust- og vetrarkvöldum“ (139).
Dagbækur frá fyrri tíð eru á einhvern hátt alltaf ómótstæðilegar. Eða
hvaða heimildir aðrar veita betri innsýn í daglegt líf fólks og hugsun? Það á
sannarlega við um þau dagbókarbrot sem hér eru birt. Fyrst kynnist lesandi
Þorsteini Guðbrandssyni á Kaldrananesi og spanna þau dagbókarskrif hans
sem hér getur að líta allt árið 1918. Flesta daga byrjar hann á stuttri veður -
lýsingu og alloft lætur hann þar við sitja. „Norðan blindsortabylur með
grimmdarfrosti,“ skrifar hann 19. janúar. Og daginn eftir: „Norðan harð -
neskjumold með frostgrimmdinni sömu“ (160). Þorsteinn er sjaldan marg -
orður en því kjarnyrtari oft og tíðum. En stundum staðnæmist lesandi við
það sem Þorsteinn skrifar ekki. Sunnudaginn 1. desember, fullveldisdaginn,
skrifar hann: „Austan stormur, frost og kuldi. Þá fór Matthías yfir á Hólma -
vík með mikið af peningum fyrir síld og síldarmjöl. Sigurður á Brúará kom,
fór út að Bjarnarnesi. Hann var hér um nóttina“ (213–214). Meira er það ekki.
Hin dagbókarskrifin eru eftir Níels Jónsson á Grænhól á Gjögri í Árnes -
hreppi en hann kannast eflaust margir lesendur Sögu við úr bókum Sigurðar
Gylfa Magnússonar sagnfræðings. Hér eru birt skrif Níelsar frá því í janúar
og fram til maíloka 1918. Hann er orðfleiri en Þorsteinn á Kaldrananesi og
skrif hans eru í mörgu bitastæðari. Um stórfellt fugladráp sveitunga sinna í
harðindunum í janúar 1918 skrifar Níels: „Miskunnarlaust grimmdaræði,
svæfð mannúð. Lögbrot“ (229).
Af fræðigreinunum fimm eru tvær eftir Jón Jónsson þjóðfræðing. Sú
fyrri er yfirlit um árið 1918 á Ströndum og ber yfirskriftina „Strandir og
stórviðburðir á landsvísu“. Ítarlegast er fjallað um frostaveturinn og spænsku
veikina. Umfjöllunin ristir ekki djúpt og höfundur reynir lítt að setja þetta
sögufræga ár í samhengi við önnur ár undir lok nítjándu aldar og á fyrstu
áratugum tuttugustu aldar. Var 1918 í raun Strandamönnum þyngra í skauti
en mörg önnur ár? Sú spurning hlýtur að eiga rétt á sér. Frosthörkurnar í
ársbyrjun voru að sönnu óvenju miklar en stóðu stutt yfir. Svo tókst að verja
Strandasýslu fyrir spænsku veikinni um haustið. Þess vegna eru þær heim-
ritdómar 215