Saga - 2021, Síða 223

landstjóri Þjóðverja í Danmörku fyrstu tvö ár hernámsins. Þeir Sveinn
Björns son voru góðir kunningjar og einnig var gott á milli Renthe-Finks og
Jóns Krabbe sem stjórnaði sendiráðinu eftir að Sveinn Björnsson var kall -
aður heim. Ekki er að efa að Renthe-Fink hefur gert sitt besta en það var her-
inn sem átti síðasta orðið og þar á bæ töldu menn að skipið gæti nýst
andstæðingum Þjóðverja ef því yrði sleppt. Reyndar munaði mjóu að þeim
Renthe-Fink og Jóni tækist að koma hitaveiturörunum heim til Íslands
snemm sumars 1941 því þeim tókst að útvega leyfi til að senda þau með
finnsku leiguskipi. Það leyfi var hins vegar afturkallað skyndilega enda inn-
rás Finna og Þjóðverja í Sovétríkin í farvatninu.
Margt í Kaupmannahafnarkaflanum er byggt á dagbók sem Sigurður
Pétursson, skipstjóri á Gullfossi, hélt meðan á kyrrsetningunni stóð og virðist
hin merkasta heimild. Meðal annarra Íslendinga sem urðu innlyksa í
Kaupmannahöfn var Gísli Jónsson, athafnamaður og seinna Alþingis maður.
Hann var staðráðinn í að komast heim hvað sem tautaði og raulaði og stakk
upp á ýmsum misgáfulegum hugmyndum þar um en sem betur fer var þeim
öllum hafnað. Þá datt hann ofan á það ráð að kaupa lítinn bát og sigla á hon-
um heim til Íslands og varð það úr að hann keypti lítinn mótor bát í bágu
ástandi sem hét Anders Morse, gerði hann sjóhæfan og sigldi heim ásamt sex
félögum sínum. Gísli breytti um nafn á bátnum og kallaði hann Frekjuna og
ekki að ástæðu lausu. Gísli var nefnilega ákaflega fylginn sér og lét ekki und-
an fyrir nokkrum manni fyrr en í fulla hnefana. Þjóðverjar veittu þeim farar-
leyfi enda sáu þeir ekki fram á að Frekjan yrði Bretum að miklu gagni. Hins
vegar leist Þjóðverjunum ekki nema í tæpu meðallagi á ferðalagið og reyndu
eftir fremsta megni að tala þá félaga ofan af þessum hættulega leiðangri en
allt kom fyrir ekki. Gísla og félögum hans varð ekki haggað.
Ýmsum kann að koma það spánskt fyrir sjónir að herforingjar Hitlers-
Þýskalands skildu hafa áhyggjur af nokkrum bláókunnugum ofurhugum
frá allt annarri þjóð, einkum og sér í lagi þegar þeir stóðu í og voru að skipu-
leggja stórfelldar hernaðaraðgerðir sem kostuðu milljónir mannslífa en lík-
lega sannaðist þarna það sem haft var eftir Stalín: Dauði eins manns er
harmleikur, dauði milljóna er tölfræði.
Í þessum fyrri hluta er fjallað stuttlega um fjölmargt af því fólki sem fór
heim með Esjunni í þessum ævintýralega leiðangri. Þar hefur höfundur
dregið saman mikið af heimildum víðs vegar að og hugsaði ég með mér
meðan á lestrinum stóð hvernig sagnfræðingar fóru að áður en Timarit.is
kom til því mikið af þessum upplýsingum er komið úr minningargreinum
og viðtölum í blöðum og tímaritum. Þessi umfjöllun er ekki bara fróðleg
heldur gefur hún frásögninni skemmtilegan svip. Í þessum hluta beitir höf-
undur nokkuð sviðsetningum og eru þær mjög vel heppnaðar, hófstilltar og
byggja yfirleitt á einhvers konar heimildavinnu.
Seinni hluti bókarinnar lýsir svo ferðalaginu allt þar til að Esjan lagðist
við akkeri á ytri höfninni í Reykjavík. Hvað eftir annað leit út fyrir að ekkert
ritdómar 221