Saga - 2021, Síða 227

endar í Hornafirði. Á hverjum stað rekur hann sögu Þjóðverja og athafna
þeirra eftir því sem heimildir leyfa. Alls er þessi kafli rúmur helmingur bók-
arinnar eða 369 blaðsíður. Hann er um margt mjög fróðlegur, ekki síst fyrir
þýska og aðra erlenda lesendur sem ekki eru kunnugir sögu Íslands,
staðháttum hér á landi eða sögu einstakra íslenskra verslunarstaða sem nú
eru margir aflagðir sem slíkir. Íslenskum lesendum, sem kunnugir eru sögu
verslunar víða um land og þekkja nokkuð til samskipta landsmanna og
erlendra kaupmanna fyrr á öldum, mun flestum þykja minna nýnæmi að
þessari frásögn.
Í lokakafla meginfrásagnar segir frá ýmislegum félagsskap þýskra kaup-
manna sem versluðu við fiskilöndin þrjú og síðan tekur við niðurstöðukafli
og því næst mjög ítarleg heimildaskrá. Hún tekur yfir 22 þéttprentaðar
síður. Í bókarauka eru ýmsar skrár og ritinu lýkur á mannanafna- og staðar-
nafnaskrá.
Öll er þessi bók vel samin og fróðleg og bætir mörgu við þekkingu
okkar á sögu þýskra kaupmanna hér á landi á miðöldum. Hið sama hygg
ég að eigi við um Færeyjar og Hjaltland en er þó síður dómbær um það efni.
Bart Holtermann hefur unnið mikið elju- og þarfaverk en eins og getið var
í upphafi þessa máls hefði hann getað bætt rit sitt enn með því að nýta nýleg
verk um íslenska sjávarútvegssögu, ekki síst Íslenzka sjávarhætti.
Þetta kemur til að mynda fram á blaðsíðum 33–36 þar sem lýst er
skreiðarverkun. Sú lýsing á að mestu við um verkun norskrar skreiðar –
rundfisk – sem var hausuð og slægð og síðan hengd upp í hjöllum sem gerðir
voru úr trjáviði. Hér á landi tíðkaðist þessi verkunaraðferð hins vegar ekki
að marki fyrr en á tuttugustu öld þótt nú sé hún algeng. Íslendingar fyrri
alda höfðu sjaldan timbur aflögu til að reisa fiskhjalla og verkuðu skreið
sína (harðfiskinn) með öðrum hætti. Þeir hausuðu fiskinn, slægðu og flöttu
og breiddu hann síðan til þerris á grjótgörðum eða í hraunum, stundum
reyndar einnig á sléttum en grýttum jarðvegi. Af þessum sökum er eilítið
skoplegt að á blaðsíðu 34 í bók Holtermans er falleg mynd af skreið sem
hengd hefur verið upp að norskum hætti á rá á Gásum í Eyjafirði. Myndin
á víst að sýna skreiðarverkun Íslendinga en á illa við og ekki bætir úr skák
að á Gásum var aldrei útgerð eða umtalsverð fiskverkun. Þar var verslunar -
staður sem fornleifafræðingar hafa rannsakað allrækilega á síðustu áratug-
um og þar hafa verið haldnar samkomur á hverju sumri á undanförnum
árum. Er líklegast að myndin sem birt er í bókinni hafi verið tekin við þess
háttar tækifæri og ráin með fiskinum hafi verið reist til skrauts.
Annað atriði sem ég get ekki annað en rekið hnýflana í er að á einum
stað fullyrðir Holterman að ólíkt Englendingum hafi Þjóðverjar hvorki
stundað eigin útgerð né fiskveiðar á Íslandi. Það er að sönnu satt og rétt en
á hinn bóginn áttu þýskir kaupmenn alloft hlut að útgerð hér á landi og má
segja að þeir hafi rekið hér óbeina útgerð. Þeir sömdu við íslenska útvegs-
bændur, útveguðu þeim báta og skipavið og fengu á móti tiltekinn hluta afl-
ritdómar 225