Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Page 107

109
hefir staðið á bala, nokkuð hátt, á fögrum stað og mjög víðsýnum.
En undir jarðvegstorfu mjög Jjykkri virðist nú (1936—44) vera
falin aðal-bæjarrústin, og er grastorfa nokkuð stór í líðandi halla
þar vestur af. Hún er þó slitin sundur í miðju af gára og leysinga-
vatni. — Austan við hólinn og norður af honum sjást grjótdreifar,
sem enga skilsmynd sýna, en gætu verið leifar af peningshúsum með
hlöðu og heygarði. Upp frá þessum stöðum að norðanverðu eru
greinilegar leifar akurgerða. Austast á sléttu er eitt þeirra, óreglu-
legur ferhyrningur, um 18—19 faðmar á þrjár hliðar en 10 faðmar
á vesturhlið. Milli rústanna fyrrnefndu og rofbakkans á hólnum sést
garðlag, 16 faðmar á lengd, er kynni að vera norðurhliðin á öðru
akurgerði. Norður frá hólnum munu og sjást leifar af tveimur gerð-
um, í litlum vesturhalla. Sést þar á stöku stað greinilega steinn yfir
steini, í einfaldri grjóthleðslu, en lögun eða lengd sést ekki.
Af því, sem þegar er sagt og enn verður sagt, er auðskilið, að óvenju-
legur dugnaðarmaður eða menn hafa búið í Melakoti. En því miður þegja
heimildir gersamlega um þetta merkilega býli, og ekki einn einasti ábúandi
verður nafngreindur á þeirri jörð. Ekkert er hægt að vita um upphaf þessa
býlis og næsta lítið um ábúðarlokin eins og svo margra kota annarra.
Nefnt er að vísu ,,melkot“ („melakot" í öðru handriti) í máldaga Odda-
kirkju um 1332, þannig: „XII aura skyld í melkot“. 12 aurar (72 álnir)
hefir bóndinn í Melakoti átt að greiða Oddakirkju, sjálfsagt árlega, eins
og aðrir bændur á Rangárvöllum. En af því að hvorki fyrr né síðar er þetta
nefnt í Odda máldögum, ekki í nákvæma máldaganum 1397, gæti það ef
til vill sýnt, að þarna á milli, um eða eftir miðja 14. öld, hafi Melakot
lagzt í eyði.
Jarðabókin 1711 segir þetta um efra Melkot: „Enginn veit nær þetta
býli hefir eyðilagzt, þar sézt nokkuð til tóftabrota, en miklu minna en í
Hraunkoti". — í Eldritinu 1930 (bls. 310) er eyðing Melakots talin 1669,
en það er órökstudd fjarstæða, gagnstæð Jarðabókinni: að enginn vissi
eyðilegginguna eftir að eins 42 ár. Kynni vera sönnu nær nálægt 1340,
þegar eyðast áttu 18 bæir fyrir ofan Keldur, og ekki nefnandi síðar en um
1600. Sjálfsagt hefir býli þetta eyðilagzt af vikurbruna og uppblæstri,
eins og mörg önnur, og mætti vera líka af vatnsleysi.
Vatnsveitan úr Sandgilju. Sandgilja er áður nefnd, uppsprettulind
í Vatnafjöllum, og hefir runnið alla leið fram í Austurbotna Keldna-
lækjar. Hún hefir verið eina vatnsbólið í Sandgili og ef til vill í Mela-
koti líka, þó að bæði væri langur og erfiður vatnsvegur. — í vetrar-
leysingum getur komið framrennsli og flugvöxtur í Sandgilju, alla