Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Síða 116

118
nýbýli, nema vatnssytra hefði verið eða fengizt úr brunni undir brún-
inni þar í nánd.
Leifar bygginga í högum Sandgils. — Landnám Kols hefir verið stærra
en svo, að hann gæti notað nema lítinn hluta þess sjálfur. Er því lík-
legt, að hann hafi bæði fljótt og fúslega byggt öðrum — selt, leigt eða
gefið — fjarlægustu hluta landsins og girnilegustu fyrir aðra til ábúðar,
svo sem Reyðarvatn og Keldur.1 — En um skipting efri hluta landnámsins
verður bráðlega getið. — Jafnvel þótt fleiri jörðum hefði verið úthlutað,
væri samt ærið land eftir í Sandgili fyrir stórbú þeirra feðga þar. Hjarðir
nauta og sauða varð Egill að hafa í búi sínu, ef þar hafa verið (eins og á
Keldum) 15 heimamenn, vígfærra karla, er sitja skyldu fyrir Gunnari í
Knafahólum — með öðrum 15 undan Þríhyrningi. Ekkert kotungsbú hefði
heldur bætt á sig vetrarlangt „austmönnum“ tveimur, norskum kaupmönn-
um að líkindum, eins og Egill gerði.
Rústir. Að þessu íhuguðu tel eg ekki ólíklegt, að leifar bygginga þeirra,
sem nú skal lýst, séu frá dögum Egils í Sandgili eða annars stórbónda
þar litlu síðar. I austur frá Sandgili I, laust neðan við efri Skógshrauns-
brúnina er rúst mikil og óvenju löng, full 50 fet og um 9 fet á vídd, eftir
því sem grjótdreif sýnir. Dyr hafa, vegna afstöðu og halla, verið á vestur-
enda hússins, og líkindi virðast til þvergirðingar nærri innri enda. Of mjótt
er þetta til að geta verið rétt fyrir fé eða hross og of vítt sem mjalta-
kvíar. (Þær voru eigi meira en 6—7 fet, fyrir tvær raðir af ám við vegg-
ina og gangur mjaltakvenna á milli). En þar sem engar rústir útihúsa hafa
sést þarna í kring né heldur kunnugt um neitt annað, er sannað geti íbúð
fólks þar að staðaldri, get eg þess til, að þetta hafi verið nautafjós frá
Sandgili, með sambyggðu kumbli. Hafi nautpeningi öðrum en mjólkur-
kúm og ungkálfum verið beitt í skógana sífellt á veturna, hýstur þó um
nætur og gefið hey í aftaka harðindum. Heygjöf fylgdu básar, og vídd
rústar (9 fet) svarar til einstæðra fjósa, og húsin varð helzt að gera mjó
og löng vegna erfiðleika með yfirgerð úr torfengnu timbri öðru en birki-
röftum, svona líka langt frá sjó og kaupstað, og án nokkurs rekaréttar. —
Ef rétt var getið til, hefir mykjan verið notuð vel, og nærtækt að fá töðu
í kumblið, því að enn sést brot af túngarði þar nálægt að vestanverðu,
sem bendir til afgirðingar. Sauðféð var harðgerðara og betur „klætt“ í
vetrarkulda og byljum. Voru því og víst ekki ætluð hús á þeim dögum,
1) Ókunnugt er þó um fyrstu byggð á bæjum þessum. En vegna tíma og
aldurs gæti Höskuldur hinn hvíti, Ingjaldssonar sterka, faðir Ingjalds á
Keldum, verið fyrsti ábúandi þar, og þótt litlu væri síðar en í Sandgili-
Viðskipti Ingjalds og Flosa mega allir þekkja úr Njálu.