Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Blaðsíða 182

182
GUÐBRANDURJÓNSSON
verður að gera ráð fyrir því, að það hafi verið nokkuð notað, áður en það kom hing-
að til lands.
Mjög er það á huldu, hvað herra Jón hefur látið prenta i prentsmiðju sira Jóns
sænska. Ekki er víst, nema um tvö rit: Breviarium Holense og Fjórir guðspjalla-
menn,28 og ósennilegt að fleiri hafi verið.
Síra Arngrímur Jónsson á Mel segir í Crymogæa, að síra Jón sænski hafi prentað
„texta sunnudaga guðspjalla og pistla ... auk þess nokkur andleg kvæði (þ. e.
sálma?), og að því er sagt er handbók presta, svo og, ef til vill, einn eða annan bækl-
ing.“29 Björn á Skarðsá segir, að síra Jón hafi prentað „handbók presta, sunnudaga
guðspjöll og fleira annað“,30 sem er nokkuð sama og síra Arngrímur segir. Síra Þórð-
ur Jónsson í Hítardal segir svo til orðrétt hið sama og síra Arngrímur, en bætir við:
„Það eitt er og víst, að biskup Jón Arason hefur látið prenta guðspjallabók í quarto á
Breiðabólstað í Vesturhópi af síra Jóni svenska.“31 Þá segir Finnur biskup, að síra
Jón hafi „sent úr prentsmiðju sinni handbók presta og, ef til vill, eitthvað annað“.32
Jafnframt segir Finnur biskup, að síra Jón hafi prentað „Breviarium Nidrosiense og,
að því er sumir telja, latneskt almanak“.33 Loks hefur Jón Espólín nákvæmlega upp
orð Björns á Skarðsá um þetta efni.34 A þessu er, eins og allir mega sjá, ekki mikið
að græða og hvergi fast undir fótum, nema þegar Finnur Jónsson talar um Breviarium
„Nidrosiense“, eins og hann kallar það, en þar fer hann efalaust eftir heimildum, sem
síðar verða til færðar. Þegar heimildir þær, sem hér hafa verið greindar, segja frá
handbók presta, eiga þær væntanlega einmitt við Breviarium. Hitt er óneitanlega
freistandi að láta sér, eins og Páll E. Olason gerir,35 detta í hug, að átt sé við Guð-
spjallabók Ólafs Hjaltasonar, þegar heimildirnar tala um guðspjöll og pistla sunnu-
daganna, og er það því tiltækilegra, sem frásagnir þessar miða við það, sem síra Jón
sænski prentaði, en ekki við það, sem herra Jón gaf út. En skýlaus og óhrekjandi
vitnisburður síra Torfa í Gaulverjabæ30 sannar glögglega, að hér getur ekki verið
um annað að ræða en þýðingu og prentun á fjórum guðspjöllum, og vísast um það í
rit mitt Herra Jón Arason.
Um Breviarium Holense eru nægir og öruggir vitnisburðir til, enda þótt þeim beri
ekki fyllilega saman, en þann mismun er auðvelt að jafna. Allt, sem vitað er um Bre-
viarium, er runnið frá Jóni Olafssyni úr Grunnavík, þeim manni, er sá síðasta ein-
tak, sem til hefur verið af þessari bók svo vitað sé. Þetta eintak átti Árni Magnús-
son, og fórst það í bruna Kaupmannahafnar 1728. Fyrst er til frásögn Jóns af titli
bókarinnar og bókarlokum (colophon), og hefur hann ritað hvorttveggja upp eftir
minni.37 Það hefur af sumum verið borið nokkuð mál í það, að Breviarium Holense
hafi ekki verið nema aukin uppprentun á Breviarium Nidrosiense, sem prentað var í
París 1519,38 en það hefur bókstaflega ekki við neitt að styðjast. Með þessum um-
mælum er sérstaklega átt við Pál E. Ólason, er virðist byggja þessa skoðun á orðinu
„adauctum“ í lokatitlinum á Breviario, sem hann leggur út „aukið“, og skilur svo,
að það merki, að ritið sé uppprentun á Breviario Nidrosiense með viðaukum.39 Orðið
adaugere hefur að vísu þessa merkingu, en merkir líka „að prýða“, kemur í þeirri