Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Blaðsíða 196

196
MAGNÚS MÁR LÁRUSSON
1620—40, (Thott 2041, b, 4to).27 En íslenzka þýðingin er um þaS bil 70—80 árum
eldri.
Að vísu eru til 3 önnur handrit að bókinni, en öll eru þau frá 18. öld. Eitt þeirra er
afskrift af Thott 2041, b, 4to, en léleg. Er handrit það varðveitt í háskólabókasafninu
í Osló, (nr. 72, 4to).
Annað er mjög ýtarlegur útdráttur á þýzku, sem Ludvig Harboe hefur gert um
miðja 18. öld, (Ny kgl. Saml. 2710, III, 4to), A. C. L. Heiberg notaði hana út úr neyð
í ritgerð sinni um Palladius, því hann áleit, að ritið væri að öðru leyti glatað.29 Úr
því að Finnur biskup talar jafnkunnuglega um vísitazíubókina á íslenzku, og blöðin
í Árnasafni sýna, að hún hafi verið til, þá gæti mönnum dottiÖ í hug, að Harboe hafi
kynnzt ritinu hér heima og gjört útdráttinn til seinni nota. Svo mun þó ekki vera, því
lýsing Heibergs á því handriti sýnir, að útdrátturinn er miklu lengri og ýtarlegri en
texti blaðanna fjögra og náskyldur þriðja handritinu, (Ny kgl. Saml. 1130, 4to),30
sem gefið var út í Kirkehistoriske Samlinger II. bls. 560 nn.
Harboe hefur sennilegast fengið elzta handritið, Thott 2041, b, 4to, léð hjá vini
sínum Langebek, er átti það, og gjört útdráttinn eftir því.
Elzta handritið var selt á uppboði Langebeks. Fræðimenn leituðu að því dauðaleit
lengi vel. 1866 fannst það svo reyndar í Konungsbókhlöðu, og var gefið út í fyrsta sinn
1867 af A. C. L. Heiberg.31
Elzti vitnisburðurinn um hina dönsku Vísitazíubók er skjal eitt í biskupsskjalasafn-
inu í Odense, skrifað um 1543—44 af Jörgen Sadolin biskupi. Á því er efnisyfirlit
bókarinnar allrar. Heiberg fann það og dró þá ályktun í ritgerð sinni, að Palladius
muni hafa sent öllum biskupum í löndum kóngs vísitazíubók sína, og þeir hafi þá hag-
að vísitazíum sínum á sama vegi og hann. Af lýsingu Finns þóttist hann viss um, að
bók Ölafs Hjaltasonar gæti engin verið önnur en Vísitazíubók Palladiusar.32
Nú er þetta þá komið í ljós, að Heiberg hefur haft rétt fyrir sér. Vísitazíubók Ólafs
Hjaltasonar er Vísitazíubók Palladiusar, og blöðin fjögur eru, ef til vill, frá Hólum
runnin. Utan á saurblaðinu um þau stendur: 11/9 88. Þá, 1888, virðast blöðin hafa
verið tekin úr einhverju bandi á bók í Árnasafni. Þess er þó ekki getið í skrá Kaa-
lunds, hver sú bók hafi verið. Óllu fremur virðast blöðin þó hafa verið skrásett þenn-
an dag, en öll brotin í 696, 4to munu þá, ef til vill, komin úr Norðurlandi til Árna
Magnússonar og ekki skrásett fyrri. Því fremst í bindinu hafa verið bundin tvö papp-
írsblöð, þar sem á stendur ritað af Árna Magnússyni bl. 1. r. „Þesse ((tvö) o. 1.) med
fylgiande blöd tok med sier fra Jislande Monsr Þorsteirn Sigurdsson 1715. enn þau
komu hingad 1716. Hanzí hafde þau feinged nordr i lande enn ecke i austfiordum.“
Neðst hefur verið ritað með blýanti „696, 4to?“. Á bl. 2. r. stendur með h. Á. M.:
„o sorterud fragmenta“. En þýðingin er stytt, þar sem Ólafur biskup hefur lesið hana
fyrir fólkið í vísitazíuferðunum eftir því, sem Finnur biskup segir. AS vísu er fráleitt
að ætla, að Ólafur hafi fengið Vísitazíubókina senda í sama mund og Jörgen Sadolin,
hins vegar hefur hann haft næg tækifæri til að þýða hana í utanferðum sínum 1550—-
51 eða 51—52.