Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Blaðsíða 184

184
GUÐBRANDURJÓNSSON
25. apríl 1539,44 sem enn er til í frumriti, kallar herra Jón Ólaf „Olavus Hialteri“;
það er því vafalaust, að þessi leiðrétting er byggð á misskilningi. Hins vegar var
ástæða til þess að leiðrétta orðið „prius“ í titlinum í „primum“, eins og Halldór Her-
mannsson hefur gert.45 Enda þótt leiðréttingin á nafni herra Jóns sé röng, færir Jón
hins vegar þarna útkomuár tíðabókarinnar til rétts lags. Ástæða er til þess að minnast
aðeins á orðið „Breviaria“ í upphafi titilsins. Þetta heiti á tíðabók þekkist nú ekki
annarsstaðar en á Breviarium Nidrosiense; þar er það eins. Má því fyllilega gera ráð
fyrir, að þetta heiti í fyrirsögn Hólatíðabókarinnar sé lán þaðan. Þótt þetta heiti sé
einstætt, gefur það fulla meiningu, og er að því leyti ekki út á það að setja. Það er því
síður en svo, „að þessar nokkuð mismunandi frásagnir Jóns Ólafssonar veikja traustið
á vitnisburði hans“, eins og Halldór Hermannsson telur, því að þær verða einmitt til
þess að styrkja hann.4G
I heimild þeirri, sem hér var vitnað til, er Hólatíðabókinni lýst nokkuð og sagt, að
hún sé í fjögurra blaða broti og með rauðum lemmatibus (þ. e. fyrirsögnum eða
greinirósum). Á öðrum stað lýsir Jón Ólafsson bókinni nokkuð líkt, en kallar hana
þar „Breviarium Nidarosiense“. Segir hann þar, að það „hafi verið í fjögurra blaða
broti og prýtt latneskum ymnum með mjög fögrum lögum og rauðum lemmatibus".47
Ég fellst á það með Halidóri Hermannssyni, að það sé missögn hjá Jóni úr Grunnavík,
að á tíðabókinni hafi verið lög, það er að segja nótur, því að ef svo hefði verið, hefði
það ekki verið breviarium heldur antiphonarium eða vesperale, en slíku kunnu þeir
fornu full skil á. Hitt er ekki ástæða til að efa, að Jón segi það rétt, að bókin hafi
verið í fjögurra blaða broti, enda þótt Halldór Hermannsson telji það ólíklegt af því,
að það var óvenjulegt um norrænar tíðabækur.48 Þetta var þó til, og utan Norður-
landa algengt á þessum tíma, en það tekur að mestu af skarið, að Hallbjörn prentmeistari
Halldórsson heldur því fram, að prentþröng síra Jóns sænska hafi ekki „tekið nema tvær
litlar fj órblöðungssíður af minnstu pappírsstærð, sem enn þekkist“ og er nú kölluð
„Propatria“ eða „Foolscape11.40 Verður því að trúa Jóni um þetta atriði ekki sízt
vegna þess, að tvær bækur aðrar, sem enn eru til úr prentsmiðju síra Jóns sænska,
Passio og Guðspjallabókin, eru í því sem kallað mundi nú lítið fjögurra blaða brot,
enda endurtekur Jón þetta í þriðja skipti. Hinu atr'ðinu, að fyrirsagnir eða greinirós-
ir hafi verið rauðar, verður og að trúa, því að svo var þegar í hinum rituðu tíðabók-
um; tóku hinar prentuðu það upp eftir þeim, og svo helzt enn í dag, en fyrir bragð-
ið eru þessi atriði einmitt kölluð rubra, og þurfti engar sérstakar tilfæringar til slíkrar
prentunar, eins og Halldór Hermannsson heldur.50
Breviarium Holense hefur því verið í fjögurra blaða broti með rauðum greinirósum
og fyrirsögnum, og það hefur verið lokið við prentunina 1. maí, eins og titillinn hjá
Jóni úr Grunnavík greinir, en í fyrsta lagi 1536 og jafnvel þó ekki fyrr en 1537. Þegar
síra Sigurður Jónsson skilaði Hólastól í hendur herra Ólafi Hjaltasyni 1551, voru til
17 eintök af þessari tíðabók á Hólum. Er talað er um, að herra Jón hafi látið prenta
latneskt almanak, er þar með vafalítið átt við almanak það, sem alltaf fylgdi tíðabók-