Náttúrufræðingurinn - 1980, Blaðsíða 64

úr Kirkjukletti er túlkað sem fækkun.
Árleg aukning í nokkrum vörpum nærri
Flatey kringum 1975—77 nam um 7%,
en hún kann þó að vera nokkru meiri á
öilu svæðinu, eða e.t.v. allt að 11% sem
er svipað og Potts (1969) áætlaði fyrir
sömu tegund við Norðursjávarströnd
Englands. Hærri hlutfallstalan svarar
til um 50 para 1930, þegar Sauðeyjar
fóru í eyði, og 400 para 1950 er Flatey-
ingar fóru að taka eftir fjölguninni.
Lægri talan svarar til 260 para 1930 og
rúmlega 1000 1950. Að svo komnu máli
er ekki hægt að ákvarða fjölgunarhrað-
ann, en endurtekin talning á öllum
Breiðafirði ætti að færa menn nær
sannleikanum i þessu.
Ekki tókst að telja í öðrum topp-
skarfsvörpum 1975, en hér verður þó
gerð stutt grein fyrir þeim. Um skarfs-
varp í Vestmannaeyjum ræddi í síðasta
kafla, en þar hefur allt eins getað verið
um toppskarf að ræða. Á Reykjanes-
skaga eru 3 varpstaöir: Lágir sjávar-
hamrar vestan við Þorlákshöfn, Krýsu-
víkurberg og Hafnaberg. Við Þorláks-
höfn urpu toppskarfar 1880 (P. Nielsen,
handr., R.H. dagbók 17. 10. 1907) og
örfáir toppskarfar urpu þar á árunum
1955—65 (Á.W.H., Agnar Ingólfsson),
en engar nýrri athuganir liggja fyrir.
Töluvert af toppskarfi verpur að stað-
aldri í Krýsuvíkurbergi, sennilega
nokkrir tugir en varla yfir 100 pör. R.H.
(dagbók 31. 7. 1905) segir að um 10
toppskarfspör verpi í Hafnabergi, og
svolítill slæðingur hefur orpið þar á síð-
ustu áratugum. lúkki er kunnugt um
neinar meiri háttar breytingar á fjölda
toppskarfa í þessum björgum. Á báðum
stöðunum verpur skarfurinn sennilega
mest í urðum og skútum undir berginu
og kemur illa fram á myndum sem
teknar voru í júní 1977. Á árunum
1965—74 voru eftirtaldir varpstaðir
toppskarfs kunnir á Snæfellsnesi
(Á.W.H.): við Stapa á 2 stöðum, við
Hellna og þar fyrir utan, og í Svörtu-
loftum á Öndverðanesi. Engar talning-
ar eru til, en fjöldinn var sennilega
fremur lítill. Við Látrabjarg verpur
toppskarfur á 2 stöðum: Undir Bjarn-
arnúp, en þar hefur skarfur orpið frá
ómunatíð en mjög lítið. Þá er nú (1979)
orðið mikið toppskarfsvarp í Langurð
undir Látrabjargi, en það byrjaði
kringum eða upp úr 1960 (Ásgeir Er-
lendsson).
NIÐURLAG
Þegar leitað er skýringa á langtíma-
breytingum, reynist oft erfitt að greina á
milli hugsanlegra áhrifavalda, auk þess
sem upplýsingar frá fyrri tímum eru oft
afar sundurlausar og ónákvæmar.
Vangaveltur um þessi atriði geta hins
vegar komið að haldi við að undirbúa
frekari rannsóknir með það fyrir augum
að greina á milli þátta. Breytingar á
stofnstærð og útbreiðslu skarfategund-
anna tveggja verða ekki ræddar að
neinu gagni nema i ljósi þeirra tveggja
atriða sem þar cru líklegust til að hafa
áhrif, en þau eru fæðan og áhrif rándýra
(fyrst og fremst manna).
Fæða þessara tegunda er ólík. Fæða
dílaskarfs er að mestu leyti botnfiskar,
liklega langmest marhnútur (Cotlus
scorpio), allan ársins hring. Toppskarf-
urinn tekur hins vegar mest sandsíli
(Ammodytes spp.), einkum að sumrinu, en
botnfiska nokkuð einkum að vetrinum.
Upplýsingar um stofna marhnúts,
sandsílis og annarra grunnsævisfiska eru
yfirleitt af skornum skammti, og nánast
142