Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 44

154
JÓHANN S. IIANNESSON
ANDVARI
og skynjum, að hversu langt sem við
kunnum enn að eiga ófarið á byltingar-
brautinni, böfum við nú náð greinileg-
um áfanga: við höfum losnað við áþján
erlends valds, og við höfum losnað við
áþján fátæktar. Það er satt, að bæði sjálf-
stæði okkar og vclmegun standa valtari
fótum en á yrði kosið. En merkileg þátta-
skil eru bér engu að síður. Um langa
bríð mátti svo heita, að þetta tvöfalda
takmark: stjórnmálalegt og efnahagslegt
sjálfstæði, væri eina takmarkið, sem
þjóðin vísvitandi stefndi að, eina tak-
markið, sem öllum var fyllilega ljóst. Og
það var lokatakmark; um það, hvað síðan
tæki við, höfðu menn öllu óljósari hug-
myndir. Nú er þessu takmarki náð, en
ekkert jafnstórt, jafneinfalt og jafnal-
mennt hefir komið í þess stað. Þótt ekk-
ert kæmi til annað en þetta, væri það
varla ofmælt, að cinmitt nú sé tímabært
að staldra við og hugsa sig um, enda
bendir margt til þess, eins og ég hefi
þegar sagt, að ýmsir hafi fullan hug á því.
Það virðist vera býsna margt, scm nú
á að taka til athugunar, en ef dæma má
eftir fjölda óánægjuraddanna, eru skóla-
málin þar ofarlcga á lista. Er það að lík-
indum, þegar svo er komið sem nú er, að
vel má setja langa skólagöngu i flokk með
sköttunum og dauðanum, þessu tvennu,
sem talið hefir verið óumflýjanlegast alls
á jarðríki.
Ég ætla ekki hér að gefa neitt heildar-
yfirlit um þá gagnrýni á skólunum og
skólakerfinu, sem fram hefir komið á síð-
ustu árum, og einkum á síðustu missir-
um. Ég vil aðeins lýsa því yfir, að lang-
flcst af þessu tagi, sem ég hefi séð, virð-
ist mér réttmætt; það er að segja, að
gallarnir, sem kvartað er yfir, eru flestir
raunverulegir gallar. En mig langar jafn-
framt að benda á það, að þessi gagnrýni
er mestmegnis sundurlaus og í brotum.
Menn hafa bent á heilan sæg af einstök-
um göllum á skólakerfinu — smáum og
stórum, en þó oftar smáum — og mikilli
þekkingu, mikilli orku og miklum góðum
vilja hefir verið varið til þess, að benda
á leiðir til að bæta úr þessum göllum.
Hitt er miklu sjaldgæfara —- þótt það
sé, sem betur fer, líka til — að grund-
vallaratriði séu tekin til rækilegrar athug-
unar. Astæðan er eflaust sú, að þar sem
einu sinni hcfir verið komið á fullmót-
uðu og rækilega skipulögðu kerfi, bein-
ist athyglin fyrst og fremst að einstökum
atriðum kerfisins. Kerfið verður að þeirri
umgjörð, sem menn fella umbótaviðleitni
sína í; skipulagið bindur. En ef við ætl-
um í raun og veru að komast að því, hvar
og hvernig við erum á vegi stödd í
kennslumálum, nægir þetta ekki. Það eru
ekki einstök atriði kerfisins, heldur kerfið
sjálft, sem þarf að endurskoða. „Endur-
skoða“, segi ég, en ekki „breyta“, því að
það er endurskoðunin, sem á að leiða í
ljós, hvort breytinga er þörf. Ef það er
satt, sem ég hygg að muni satt, að síð-
ustu sextán ár séu eitt hið mesta breyt-
ingatímabil í íslenzkri þjóðarsögu, þá er
ekki nóg að spyrja nú, hversu vel skóla-
kerfið þjóni því markmiði, sem því var
í upphafi sett. Sízt af öllu er þetta nóg,
ef hið upprunalega markmið er ýmist
gleymt eða — meira og minna umhugs-
unarlaust — talið sjálfsagt. Við verðum
að byrja framanfrá aftur og spyrja að
nýju, hvaða markmiði skólakerfið eigi að
þjóna.
Engin önnur spurning en þcssi getur
fyllilega gert okkur ljóst, hverjum vanda
endurskoðun skólakerfisins er bundin.
Skólakerfi er hvorttveggja í scnn, spegil-
mynd af þjóðfélaginu, sem skapar kerfið,
og citt sterkasta aflið í mótun þjóðfélags-
ins og viðhaldi þess. Það er því hvorki
hægt að skilgreina tilgang skólakerfis né
meta gildi þess án náins skilnings á sam-
félaginu, sem það á að þjóna. Af slíkum