Andvari - 01.01.1992, Síða 18

16
GUÐMUNDUR ARNLAUGSSON
ANDVARÍ
ræði mín. Hann gerði slíkt al' hinni mestu alúð og hafði ntikið fyrir því. Þótti
mér merkilegt, hve varkár hann var, hve rækilega hann kannaði gögn öll og
heimildir, orðabækur, málfræðirit, hinar nákvæmustu prentanir handrita,
áður en hann svaraði spurningu. Voru aðfarir hans þar rökvíslegar og vís-
indalegar, blátt áfram fyrirmynd. Hann vissi vel hvað hann vissi og ekki
vissi, hve margt er óöruggt í norrænum fræðum, þótt sumir vísindamenn
þykist vita þar margt og margt, sem - enginn veit.4
Sigurður mun hafa lesið fyrsta bekk heima. Hann brautskráðist sem
stúdent vorið 1902. Að einkunnum var hann nokkurn veginn í miðju
þeirra er brautskráðust þetta vor. Námsgáfur hans munu hafa verið
góðar, minnið frábært og skilningurinn skarpur. Hins vegar lágu
ekki allar greinar jafnvel fyrir honum, og hann virðist hafa átt erfitt
með að einbeita sér að þeim greinum sem hann hafði ekki áhuga á.
Fróðleg eru ummæli Sigurðar um hinn gamla skóla sinn, en hann
minnist hans á þennan hátt í skólaslitaræðu vorið 1933:
Höfuðeinkenni stúdentaskólans gamla var greypt í nafn hans. Hann var kall-
aður latínuskóli, sem margir kannast við. Latína, ásamt grísku, voru að-
alkennslugreinir hans. . .
Lítt tíðkaðist, að nemöndum væri fengin viðfangsefni til rannsóknar eður
til að vinna úr á sjálfstæða vísu. Námið mjakaðist áfram, hægt og sígandi, í
smá-áföngum í hverri kennslugrein. Réðu kennarar áföngum eða „settu fyrir
lectíur", sem slíkt var þá kallað á venjulegu skólamáli, og er enn kallað svo.
Kennslan var fólgin í prófun - var sífelld próf. Kennarar „hlýddu yfir“ eða voru
„heyrarar“, eins og þeir voru fyrrum kallaðir í latínuskólum á landi hér.
Þessi langa skólafræðsla, með sífelldum leiðréttingum hennar, bæði munn-
legum og skriflegum, prófum og stagli, dag eftir dag, viku eftir viku, sex vet-
ur samfleytt, var einatt heldur þreytandi og virtist síst andlega örvandi. Samt
má henni margt til gildis telja, sem annaðhvort væri. En gildið felst ekki
svo mjög í þeirri þekkingu, sem hún veitti, heldur í öðru, sem ekki er nægi-
lega gaumur gefinn og nauðsynlegt er að taka fram. Það krefst mikillar að-
gæslu að fara rétt með staðreyndir, jafnvel sumar, sem virðast hinar einföld-
ustu og auðveldustu. Sú gerhygli verður fæstum lagin nema með langri
skólaþjálfun. Má sjá þess raunaleg dæmi í bókum, blöðum og tímaritum, hve
höfundar fara furðulega skakkt með efni, er þeim virtist leikur einn að
skýra frá rétt og satt. Kennir slíks víðar en í stjórnmálum, þar sem trú og til-
finningar og flokksfylgi glepja sýn. Það má á prenti finna margt mishermi,
sem ekki stafar af óvöndugleik, heldur af skorti á góðri eftirtekt, gaumgæfð
og gagnrýni á sjálfs sín anda og handa verk. Ritháttur og dómar, kveðnir
upp með vissu vanþekkingarinnar, virðast bera þess merki, að höfundana
brestur þjálfun í athygli og nákvæmri greinargerð. Lausalopahátturinn
sprettur - ef svo má að orði kveða - af eins konar andlegum sofandaskap,
sem þó getur verið furðu glaðvær og hróðugur. Menn gera ekki greinarmun