Andvari - 01.01.1992, Síða 171

ANDVARI
„ÞE1TA LIF VAR HANS '
169
þegar Benedikt hefur viðdvöl á einum bænum þá furðar bóndinn á bænum
sig á þessu uppátæki sem er honum fullkomin ráðgáta, „að leggja jafnvel
líftóruna í sölurnar til þess eins að bjarga fáeinum flökkurollum, sinni úr
hverri áttinni!“. (bls. 13)
En ferðinni er samt lýst sem þrekraun og hetjudáð, með allri þeirri
spennu í frásögn sem fylgir áhættum og óvissu um lyktir ferðarinnar. Bene-
dikt er ósérhlífinn og staðfastur í ákvörðun sinni. Hann sýnir óbilandi
kjark þegar hættan er mest, og þrautseigju þrátt fyrir að ferðin verði miklu
lengri og erfiðari en hann gerði ráð fyrir. Hinum hagsýna bónda sem verð-
ur fyrst á vegi Benedikts, finnst að ferðin sé ekki áhættunnar virði, og kall-
ar það oflátungshátt að bjóða höfuðskepnunum birginn af ekki meira til-
efni. En aðrir sem verða á vegi hans sýna honum meiri samúð, þótt enginn
spyrji hann hvers vegna hann sé að þessu. Enda er Benedikt ekki mál-
glaður maður, finnur enga þörf fyrir að útskýra sig eða réttlæta fyrir öðrum
og heldur sínu striki eins og ekkert sé sjálfsagðara.
Einfaldri sögu um sérvitring er umbreytt í hetjusögu, og hetjusagan tek-
ur á sig goðsagnakennt yfirbragð. Þegar húsfreyjan á Botni útbýr ríflegt
nesti fyrir Benedikt, segir hann í spaugi: „Maður skyldi ætla að ég væri á
leið út í eyðimörkina“. (bls. 21) Eins og í goðsögum er hetjunni gert að
hverfa úr öllu mannlegu samfélagi og leggja leið sína gegnum auðnina, þar
sem lagðar eru fyrir hann erfiðar þrautir sem hann verður að sigrast á, og
bjarga því sem er glatað, áður en hann getur snúið aftur til fyrri heimkynna
og uppruna. En það er ekki beinlínis markmið sögunnar að hefja hinn
óbreytta íslenska alþýðumann til vegs sem goðsagnaveru. Höfundur ætlar
sér aðra hluti með sögunni.
II
Strax á fyrstu blaðsíðu er gefin skýring á hegðun Benedikts. Flökkukind-
urnar „skyldu ógjarna krókna eða horfalla á heiðum uppi af þeirri einni
ástæðu að enginn nennti eða treysti sér til að leita þeirra og bjarga þeim til
byggða. Einnig þetta voru lífverur, skepnur gæddar holdi og blóði, og það
hafði æxlast svo að hann bar einhvers konar ábyrgð á þeim.“ (bls. 9) Hvers
konar ábyrgð er ekki gott að segja. Eær sögupersónur sem verða á vegi
Benedikts telja a.m.k. að hann beri ekki nokkra ábyrgð á þessum kindum;
hann á þær ekki einu sinni. Hann ber greinilega ekki ábyrgð á þeim á sama
hátt og maður ber ábyrgð á eign, heldur frekar á sama hátt og manni ber
skylda til að hjálpa öðrum sem eru í bráðum háska, ef tækifæri gefst til. En
hér eiga sauðkindur í hlut og flestir í sögunni virðast álíta að það sama eigi
ekki við, vegna áhættunnar sem fylgir því að reyna að bjarga kindunum,