Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 78

76
JÓN Þ. ÞÓR
ANDVARI
Þessi viðbrögð þurftu í raun fáum að koma á óvart. Þriggja mílna land-
helgin, sem tíðkaðist víða fyrir stríð, hafði aldrei notið mikils fylgis í róm-
önsku Ameríku. Með útfærslunum á árunum 1945-1948 var þriggja mílna
landhelgi úr sögunni í þessum heimshluta. I Evrópu hélt hún velli í nokkur
ár til viðbótar, en eins og sagt verður frá í næsta kafla, brugðust íslendingar
skjótt við og árið 1948 var þeim ekkert að vanbúnaði að fylgja fordæmi
Bandaríkjamanna.
3. Útfærsla íslensku fiskveiðilögsögunnar í fjórar sjómílur
Tíðindum af Trumanyfirlýsingunum var vel tekið hér á landi, en veiðar er-
lendra togara á grunnslóð við landið ollu mörgum miklum áhyggjum. A
millistríðsárunum höfðu íslensk stjórnvöld gert ítrekaðar tilraunir til að fá
þriggja mílna landhelginni frá 1901 breytt með samningum, en ætíð án ár-
angurs.7 Þegar fregnir bárust af frumkvæði Bandaríkjamanna töldu margir
hérlandsmenn sjálfsagt að grípa tækifærið, krefjast yfirráða yfir landgrunn-
inu og lýsa öll grunnmið, firði og flóa verndarsvæði. Með þeim hætti mætti
vernda fiskistofnana. Þetta var þó hægara sagt en gert og ráðamönnum var
ljóst frá upphafi, að útfærsla fiskveiðilögsögunnar hlyti að krefjast ná-
kvæms undirbúnings og byggjast á traustum laga- og efnahagslegum rök-
um.
Sjö ár liðu frá því Trumanyfirlýsingarnar voru gefnar út vestur í Wash-
ington og þar til fslendingar færðu fiskveiðilögsögu sína út í fjórar sjómílur.
Á þessum árum unnu íslensk stjórnvöld dyggilega að undirbúningi málsins,
heima og erlendis. Verður nú þróun málsins rakin skref fyrir skref, áður en
vikið verður að sjálfri útfærslunni.
Fyrstu merki þess að íslendingar hugsuðu sér til hreyfings í landhelgis-
málinu urðu lýðum ljós þegar í ársbyrjun árið 1946. Er alþingi kom saman í
janúar báru tveir þingmenn Framsóknarflokksins, þeir Hermann Jónasson
og Skúli Guðmundsson, fram þingsályktunartillögu um uppsögn landhelg-
issamningsins frá 1901. í athugasemdum með tillögunni sagði, að vegna
ákvæða samningsins væru um 90 af hundraði allra fiskimiða við landið utan
landhelgi og væri því erfitt að vernda fiskistofnana fyrir ágangi. Þingmenn-
irnir voru ófúsir að láta nokkuð uppi um það, hvert ætti að verða næsta
skref í málinu, en lögðu áherslu á að fyrst af öllu yrði að segja samningnum
upp. Fyrr væri örvænt um árangur.
Flutningur þessarar tillögu hlýtur að teljast einskonar fyrsta skref, tilraun
til að koma hreyfingu á málið og vekja umræður um það. Er þingsályktun-
artillagan kom til umræðu í þinginu kom í ljós að flestir þingmanna voru á