Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 26

24
DAVÍÐ ODDSSON
ANDVARI
einmitt þá sem Gunnar Thoroddsen steig skref, sem var upphaf að
langri vegferð illdeilna innan flokksins. Gunnar varð síðar einn mesti
örlagavaldur í lífi Geirs og samvinna þeirra, togstreita, barátta og
átök eiga enga hliðstæðu í stjórnmálum áranna eftir stríð hér á landi.
Um annan verður aldrei skrifað svo vit sé í, án þess að hinn sé fyrir-
ferðarmikill, og enn hefur tíminn ekki gefist til að taka þessa pólit-
ísku dramatík út af sagnfræðilegri sanngirni. Tilfinningar eru enn
heitar og nokkra áratugi enn þarf til að kæla þær áður en dómar
verði af sæmilegu hlutleysi upp kveðnir.
Sveinn Björnsson, forseti íslands, féll frá 25. janúar 1952, og hófust
þá strax umræður um það, hver skyldi verða eftirmaður hans. Rétt er
að hafa í huga, að forsetaembættið var enn ungt og í mótun og
stjórnmálaforingjum þótti ljóst að embættið kynni að hafa verulega
pólitíska þýðingu. Utanþingsstjórnin og ýmsar aðrar athafnir hins
látna forseta þóttu hnykkja á þessu. Forsetar íslands hafa síðar
smám saman leitast við að draga úr stjórnskipulegum áhrifum emb-
ættisins og fremur lagt áherslu á það einkenni þess, að sameina þjóð-
ina um eitt embætti utan og ofan við dægurþras. Þegar Sveinn lést
var samsteypustjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks undir
forsæti Steingríms Steinþórssonar við völd. Steingrímur var nánast
einungis táknrænn forsætisráðherra, en áhrifaþætti forsætisráðherra-
embættisins var í raun skipt á milli Hermanns Jónassonar og Olafs
Thors. Þessir forystumenn, sem voru ótvíræðir foringjar flokka
sinna, töldu eðlilegt, að stjórnarflokkarnir styddu saman einhvern
einn frambjóðanda. Einnig var vitað, að Ásgeir Ásgeirsson, sem þá
var þingmaður Alþýðuflokksins, hefði hug á forsetastöðunni. Það
flækti óneitanlega málið, að Gunnar Thoroddsen, þáverandi borgar-
stjóri í Reykjavík og einn áhrifamesti forystumaður Sjálfstæðis-
flokksins, var tengdasonur Ásgeirs Ásgeirssonar. Eftir talsvert þóf
komu Hermann og Ólafur sér saman um að fá í framboð séra Bjarna
Jónsson vígslubiskup, sem var ákveðinn sjálfstæðismaður, og lét
hann til leiðast, eftir miklar fortölur, að gefa kost á sér í forsetakjöri.
Var stuðningur við framboð séra Bjarna samþykktur á flokksráðs-
fundi Sjálfstæðisflokksins 9. maí 1952 með 36 atkvæðum gegn 4.
Gunnar Thoroddsen og nokkrir stuðningsmenn hans voru andvígir
því að binda hendur flokksmanna í forsetakjörinu. Beitti Gunnar sér
síðan af alefli fyrir tengdaföður sinn, Ásgeir, í kosningabaráttunni,
sem síðari tíma mönnum þykir eðlilegt, en gekk þvert á hugmyndir