Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 79

andvari
FYRSTU SKREF f LANDHELGISMÁLINU
77
einu máli um að vernda bæri grunnmið og uppeldisstöðvar, en nokkrir
þeirra játuðu fúslega að þeim væri alls ekki ljóst, hvernig það yrði best gert.
Margir voru auðsjáanlega hikandi við að segja samningnum upp einhliða
og þótt flestir virðist hafa verið hlynntir útfærslu í fjórar sjómílur, stungu
sumir upp á því að málið yrði sent Sameinuðu þjóðunum til umfjöllunar.
Við lok umræðunnar var samþykkt að senda utanríkismálanefnd þingsins
tillöguna til frekari athugunar.8 Pað var gert, en nefndin virðist aldrei hafa
skilað áliti. Kann það að hafa stafað af því að ríkisstjórnin hafði þegar haf-
ist handa í málinu, en í umræðum um þingsályktunartillöguna skýrði Bjarni
Benediktsson frá því að afráðið hefði verið að leita álits sérfræðinga. Kvað
hann ríkisstjórnina hafa ráðið Hans G. Andersen, þjóðréttarfræðing, til að
kanna málið og koma með tillögur, sem íslensk stjórnvöld gætu byggt á
stefnu sína í náinni framtíð.9
í máli Bjarna kom fram, að Hans hefði verið ráðinn til starfans þegar um
haustið 1945, skömmu eftir útgáfu Trumanyfirlýsinganna. Hans vann að
málinu í rúmt ár, bar það undir erlenda sérfræðinga og samdi að lokum ýt-
arlega greinargerð, sem hann afhenti ríkisstjórninni árið 1947. Þar rakti
hann sögu hafréttarmála allt frá dögum Rómverja, ræddi hugmyndir lærðra
lögspekinga í aldanna rás, fjallaði um landhelgi einstakra ríkja, alþjóða-
samninga, tilraunir, sem gerðar hefðu verið til útfærslu, og gerði grein fyrir
þeim reglum, sem giltu um fiskveiðitakmörk í flóum og fjörðum. í loka-
hluta greinargerðarinnar birti Hans niðurstöður sínar og benti á þær leiðir,
sem hann taldi færastar fyrir íslendinga á komandi árum.
í lokahluta greinargerðarinnar lagði Hans á það áherslu, að flestar reglur
þjóðaréttarins, sem snertu hafréttarmál, væru harla óljósar. Taldi hann
reynsluna af athöfnum Bandaríkjamanna og annarra Ameríkuríkja á árun-
um 1945 og 1946 sýna, að erfitt yrði að standa á móti verndaraðgerðum
strandríkja, svo fremi sem þær væru innan skynsamlegra marka. Hann taldi
að íslendingum bæri að fylgja fordæmi Suður-Ameríkuríkja og lýsa yfir yf-
irráðum yfir landgrunninu. Meginmarkmiðið ætti að vera að tryggja sem
roestan rétt, en gæta þess jafnframt að sem minnst hætta yrði á árekstrum
við aðrar þjóðir. íslendingar yrðu því að fara gætilega og halda öllum leið-
um opnum. Mælti Hans með því að stefna íslenskra stjórnvalda byggðist í
senn á einhliða aðgerðum og samningum. Fyrstu aðgerðir yrðu að vera á
mjög breiðum grundvelli og gæta yrði vandlega að orðalagi á öllum yfirlýs-
mgum. Þá yrði auðveldara að semja við aðrar þjóðir, auk þess sem staða ís-
lendinga yrði sterkari ef málinu yrði skotið undir úrskurð þriðja aðila, t.d.
alþjóðadómstólsins í Haag. Af þessum sökum yrðu fyrstu aðgerðir að
hyggjast á traustum vísindalegum grunni, öllum yrði að vera ljóst að þeim
v®ri ætlað að koma í veg fyrir óbætanlegt tjón, og þær yrðu að ná til ís-
lenskra skipa jafnt sem erlendra. Hans mælti með því að lög yrðu sett um