Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 108

106
SVEINN YNGVI EGILSSON
ANDVARI
að slík ytri líkindi segi náttúrlega lítið um tengsl kvæðanna innbyrðis
minnir þetta óneitanlega á örlög Eggerts Ólafssonar sem Jónas yrkir
Hulduljóð um. En sameiginleg einkenni í byggingu kvæðanna eru m.a.
þessi:
1. Kvæðin hefjast bæði á gyðju-ávarpi (Hulda hjá Jónasi) eftir döpur inn-
gangsorð frá ljóðmælandanum.
2. Milton hefur ádrepu um kirkjuleg samtímaefni (e. digression) og Jónas
hliðstæða ádrepu um uppfræðslu og smekkleysi landans (4.-6. erindi).
3. Meginhluti kvæðisins er sýn þar sem ójarðneskar verur (Hulda og
Eggert hjá Jónasi; staðarandi, dýrlingur og grísk goð hjá Milton) stíga fram
á sviðið og tjá sig með einum eða öðrum hætti.
4. Síðast en ekki síst er lausn kvæðanna nauðalík: smali lýsir því yfir að
hinn látni sé nú „kominn á lífsins láð“ (30. erindi) eins og það heitir í kvæði
Jónasar, hafi m.ö.o. náð landi í himnaríki.
Annar og fjórði liður sýna að útúrdúr skáldsins annars vegar og ljóð
smalans hins vegar eiga sér skýrar hliðstæður í þessari kvæðahefð og eru
m.ö.o. ekki brot á byggingu kvæðisins heldur ákveðinn þáttur í henni. For-
dæmi Miltons sýnir þannig að hörð samtímaádeila átti rétt á sér í pastoral
elegíu enda þótt hún væri strangt tekið útúrdúr frá efni kvæðisins.7 Enn
fremur sýnir niðurlagið á Lycidas að það þótti við hæfi að enda sveitasælu-
harmljóð á lofgjörð smala um hinn látna og lýsingu þess að hann væri nú
stiginn á strönd allra stranda. Ljóð smalans eru m.ö.o. fullgilt niðurlag á
slíku kvæði og alls ekki „eins konar P.S. eða eftirskrift“ eins og haldið hefur
verið fram.
Ýmis atriði í byggingu Hulduljóða má skýra með því að Jónas staðfœri
venjur úr erlendri bókmenntahefð og semji þær að þörfum sínum.8 Hér
heldur þroskað skáld á penna og fylgir ekki hefðinni eins og þræll heldur
umskapar hana - rétt eins og Milton gerði í kvæði sínu. Lycidas er lifandi
umsköpun á fornri kvæðahefð og þótt mörg einkenni séu þar tekin upp lít-
ið breytt eru þau að mörgu leyti sett í nýtt samhengi. Það sama má segja
um kvæði Jónasar. Ávarp skáldsins til Huldu er t.d. staðfærð hefð, þar sem
kölluð er til íslensk gyðja í stað grísk-rómverskrar.
Enda þótt Jónas taki ekki þann kost sem hefðin bauð upp á, að láta
skáldið ræða um sjálfan sig og hinn látna mann sem tvo smala,9 þá lætur
hann smala eiga síðasta orðið í kvæðinu. Og að sumu leyti minnir skáldið
og þá ekki síður Eggert á hefðbundna ímynd smala í einfaldleika sínum.
Skáldið fer þeim orðum um sjálfan sig og söng sinn að nú skuli
óbrotinn söngur yfir dalinn líða
eins og úr holti spóaröddin þýða
meðan „ . . .mæddur smali fénu kemur heim“ (1.-2. erindi, leturbreyting