Andvari - 01.01.1994, Síða 94

92
JORGE LUIS BORGES
ANDVARI
Ljóð sem eru ævisaga
Athugasemdir um Borges
Pað var ekki svo auðvelt að átta sig á skáldinu og rithöfundinum Jorge Luis Borges (1899-
1986), en líklega var hann fyrst og fremst ljóðskáld. Hann skrifaði sögur og þætti, sinnti
fræðum og lifði lífinu, en alltaf var það ljóðið sem maður tengdi við hann.
Ljóð hans eru eins konar ævisaga hans sjálfs, fjalla um það sem hafði áhrif á hann, það
sem hann las og það sem hann vildi færa í orð. Hann var gagntekinn af öllu íslensku og
fornensku, ekki síst Snorra og örlögum hans. Kannski vildi hann brúa bil á milli bók-
menntanna og lífsins, sýna að bókmenntirnar væru hvort tveggja?
Hann var alvörumaður þrátt fyrir létt skap sem við kynntumst sem hittum hann.
Hann var okkur Matthíasi Johannessen til dæmis ákaflega hlýr og vildi að við færðum inn
í ljóð okkar eitthvað af hinum forna arfi Islands, þó ekki of mikið. Með því að taka upp í
skáldskap og höfða til þess sígilda í íslenskri menningu skyldum við spegla og virða arfinn
og sanna að hann væri ekki dauður bókstafur, sýna að þráðurinn væri óslitinn.
Þetta höfðum við gert, einkum norrænufræðingurinn Matthías, og þetta héldum við áfram
að gera eftir að Borges var horfinn sjónum okkar og við sáum hann ekki framar nema í
ljóðum hans og orðum sem hafa svo einkennilega margt að segja og eru svo seiðmögnuð
þrátt fyrir einfaldleika, allt að því hversdagsleik.
Eins og mörg önnur meiriháttar skáld var Borges ekki auðráðinn og hann hafði áreiðan-
lega lifað viðburðaríku lífi þrátt fyrir blindu sína. Upptekinn af speglum, völundarhúsum,
algebru, sverðum og hnífum ferðaðist hann um frá landi til lands.
Hann var mjög virtur, en tortryggður af sumum gumum lítils geðs sem halda að stór skáld
geti alltaf hugsað og hagað sér eins og þeir.
Eg hef margsinnis verið minntur á Borges og spurður um hann og ég er glaður yfir því að
honum líkaði ljóð sem ég orti til heiðurs honum, en fjallaði þó meira um mig (hér er ekki
átt við ljóðið Borges á íslandi sem birtist í Dagbók borgaralegs skálds 1976).
Hann sagði að þetta væri gott ljóð og brosti við því, en ég skal viðurkenna að það var
nokkuð djarft.
Borges kunni ekki svo ég viti að hneykslast á ljóðum þó þau væru ekki öll viðeigandi stíl-
uð, fullur af hinum elskulega skilningi argentínska heiðursmannsins sem hafði líka verið
ungur og látið ýmislegt frá sér fara.
Eg er glaður yfir því að börn mín gátu þrýst hönd Borgesar og vissu flest þótt ung væru
að þau voru að heilsa einu helsta skáldi samtímans.
Það bar ekkert á honum þar sem hann sat að fábreyttum málsverði á Hótel Esju þar sem
þau María bjuggu, en þegar hann reis úr sæti og gekk við staf sinn fram gólfið, í lægra
meðallagi og grannur, og með Maríu ritara sinn sér við hlið, síðar konu sína, litu allir eins og
ósjálfrátt upp.
Jóhann Hjálmarsson