Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 9

ANDVARI
FRÁ RITSTJÓRA
7
menntamanna um þessar mundir. Helst er það að andstaða Gunnars Karls-
sonar við setu bandarísks hers í landinu sé meir áberandi en hjá flestum í
seinni tíð. Hann telur að við höfum ekki öðlast fullt sjálfstæði þannig að
„ýtrasta vald í landinu Iúti boðum frá Reykjavík en ekki Washington, því
að hervald er alltaf hið ýtrasta vald, hvar sem er.“ Ég býst ekki við að
Gunnar ætli okkur að koma upp her af eigin rammleik. Við vitum ósköp
vel að við megum ekki reisa rönd við hinu ýtrasta valdi ef í hart fer.
Neyðarlegast í sambandi við varnarmál íslendinga á síðustu árum, eftir
lok kalda stríðsins, er það að Bandaríkjamenn hugðust þá draga stórlega úr
umsvifum sínum á íslandi. En þá varð það hlutskipti íslenskra forustu-
manna að biðja Bandaríkjastjórn að fara sér hægt, af því að atvinnulíf á
Suðurnesjum þolir ekki mikinn samdrátt hjá hernum! - Þegar herverndar-
samningurinn var gerður lýstu íslensk stjórnvöld því yfir að dvöl erlends
hers í landinu stæði ekki degi lengur en hernaðarnauðsyn krefði, hann væri
hér til varnar gegn sovéskri ásælni en aldrei mætti gera þjóðina efnahags-
lega háða honum. Nú hefur þetta reynst marklaust, hvað sem þáverandi
forustumenn þjóðarinnar hafa ætlað; þegar þörfin fyrir herstöðina er lítil
orðin að loknu köldu stríði, ríki Austur-Evrópu æskja inngöngu í NATO og
höfuðóvinurinn Sovétríkin liðinn undir lok, stendur herstöðin eftir sem
fjárhagsleg stoð íslendinga.
Samruni Evrópu er það mál sem hæst ber þessi misseri og það úrlausnar-
efni verður æ ásæknara, hvern hlut við íslendingar ætlum okkur þar. Þegar
þetta er ritað hefur utanríkisráðherra landsins, einn stjórnmálaforingja,
kveðið upp úr með það að við eigum að sækja um aðild að Evrópusam-
bandinu til að geta haft áhrif á framvindu þess. Sú skoðun virðist eiga vax-
andi stuðning þjóðarinnar. Aðrir telja óhugsandi að sjávarútvegsstefna
bandalagsins geti hentað okkur þótt undanþágur fengjust, EES-samningur-
inn sé fullnægjandi. Var hann þó mjög umdeildur á sínum tíma og jafnvel
talinn stangast á við stjórnarskrána. Umræðan um Evrópumálin er því
komin á nýtt stig og víst er um að forustumönnum þjóðarinnar verður þar
vandsiglt milli skers og báru. Það kann að vera að við þurfum nú senn að
velja um það að geta haldið uppi sama háa lífskjarastigi og frændur okkar á
Norðurlöndum og láta fyrir það nokkuð af fullveldinu, - eða sætta okkur
við að hverfa af braut ofneyslu og rányrkju og lækka kröfugerð til efna-
hagslegra lífsgæða. Kreppan í okkar heimshluta er orðin löng og djúp. I
viðbrögðum við henni þurfa stjórnmálamenn vorir að finna leið sem hægt
er að ná viðunanlegri sátt um í þjóðfélaginu og horfa jafnframt til framtíð-
ar. Þetta er hvorki einfalt né auðráðið viðfangsefni og hrein sjálfsblekking
að ætla slíkt.
Að stjórnmálamönnum beinist eðlilega sífelld gagnrýni og vantrú á úr-
ræði þeirra gerir alls staðar vart við sig. Svo virðist sem innan félagsvísinda-