Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 105

SVEINN YNGVI EGILSSON
Hulduljóð sem pastoral elegía
Bókmenntagreinar
A undanförnum áratugum hefur færst nýtt líf í þá skáldskaparfræði sem
fjallar um bókmenntir út frá greinum þeirra (e. genre theory). Hefur verið
horfið frá því að líta svo á að greinar bókmennta (genres) séu fastar eða
forákvarðaðar eins og gjarnan var gert fyrr á öldum. Pað er m.ö.o. úrelt
hugmynd að greinarnar megi skilja frá bókmenntunum sjálfum sem eins
konar fyrir- eða frummyndir sem öll skáldverk flokkist í og fari eftir.
Fræðimenn síðari ára hafa einmitt lagt áherslu á að bókmenntagreinar séu
háðar stund og stað. Þær breytist í tímans rás og geti raunar verið svo
bundnar ákveðnu skeiði og sögulegum aðstæðum að þær leggist af þegar
tímar líða og verði ekki með góðu móti endurvaktar síðar.
Riddarasögur miðalda eru gott dæmi um þetta. Þær byggja mjög greini-
lega á gildismati og frásagnarhætti sem bundin eru ákveðinni samfélags-
gerð og kringumstæðum. Sama má segja um íslensku rímurnar sem þróuð-
ust í því kyrrstæða bændasamfélagi sem var við lýði hér á landi öldum sam-
an. Erfitt væri að endurvekja þessar bókmenntagreinar í fullri alvöru á
okkar tímum; sýn okkar á tilveruna er önnur, aðstæðurnar aðrar. Hins veg-
ar gæti nútímaskáld hreinlega gert út á þetta ólíka gildismat og snúið bók-
menntagreininni upp í háð eða íroníu; niðurstaðan yrði þá eitthvað í ætt
við Heljarslóðarorusta eða Disneyrímur.
Bókmenntagreinar eru söguleg fyrirbæri og taka breytingum og eru
komnar undir þeim bókmenntaverkum sem halda þeim við. Sérhvert
skáldverk endurgerir í raun þá bókmenntagrein sem það sver sig helst í ætt
við, skilgreinir hana upp á nýtt með hliðsjón af eldri verkum sem héldu
henni við. Höfundur getur hafnað ákveðnum þáttum hennar og bætt nýjum
við, þáttum sem verða jafnvel viðtekinn hluti hennar í þeim skáldverkum
sem á eftir koma.
Eg nefni tvær bækur til dæmis um þennan nýja skilning á eðli bók-
menntagreina: Kinds of Literature. An Introduction to the Theory of Gen-
res and Modes eftir Alastair Fowler sem kom út fyrir rúmum áratug (Ox-