Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 147

ANDVARI
FRÁ FRUMSTÆÐU BÆNDAVELDI TIL FJÖLÞÆTTS NÚTÍMASKIPULAGS
145
Komandi ár, þar sem Tímagreinin var endurprentuð. Nú er auðvitað eðli-
legast að vitna jafnan í frumtexta, en geta þess síðan, hvar þeir eru endur-
prentaðir, lesendum til hægðarauka. Er ástæðan til þessa ósamræmis sú, að
Gunnar Helgi gat ekki hugsað sér að vitna í ritsafn Jóns Þorlákssonar, sem
ég gaf út árið 1985, þar sem Lögréttugreinin er endurprentuð?
Auðvitað er þeim Svani og Gunnari Helga leyfilegt að taka á sig stóran
krók fram hjá ritum þeirra stjórnmálafræðinga, sem hafa ekki gengið í
skjallbandalag við þá. En hefði Gunnar Helgi haft fyrir því að lesa ritgerð
mína um gengishækkunina 1925 í Landshögum, afmælisriti Landsbankans,
eða bók mína um Jón Þorláksson forsætisráðherra, hefði honum væntan-
lega ekki orðið á sú leiðinlega villa (324. bls.), að skráð hafi verið sjálfstætt
gengi íslensku krónunnar frá 1920: Sjálfstætt gengi íslensku krónunnar var
fyrst tekið upp 1922.
Og óneitanlega þrengir Svanur heimildasvið sitt fullmikið með því að
sneiða hjá fjölda íslenskra stjórnmálarita, svo að hann getur leyft sér að
fullyrða blákalt (383. bls.): „Islendingar hafa hins vegar, eftir því sem ég
best veit, einir Vesturlandabúa aldrei rætt forsendur lýðræðis með skipu-
legum hætti og hlutverk stjórnmálaflokka.“ Svanur bætir því við, að hér-
lendis hafi „lítt verið rætt um hugsanlegar andstæður einstaklingsfrelsis og
ríkisvalds í anda klassískrar frjálshyggju“. Svanur hefði í þessu sambandi
mátt lesa ritgerð mína í Frelsinu 1983, þar sem lýst er nokkrum ritum eftir
íslenska menntamenn á þriðja áratug um þessi efni, til dæmis Út úr ógöng-
unum eftir Guðmund Hannesson, Stjórnarbót eftir Guðmund Finnbogason
og tímaritsgreinum eftir Ágúst H. Bjarnason, Árna Pálsson og Ólaf Lárus-
son. Svanur hefði líka mátt lesa ritgerð Friðriks Friðrikssonar í Frelsinu
1981, þar sem rifjaðar eru upp harðar ritdeilur á síðum Morgunblaðsins,
Þjóðviljans og Alþýðublaðsins sumarið og haustið 1945 vegna bókar
Friedrichs von Hayeks, Leiðarinnar til ánauðar, um tengsl lýðræðis og
markaðsviðskipta. Svanur hefði líka mátt lesa ritsöfn þeirra Jóns Þorláks-
sonar og Ólafs Björnssonar, sem þegar hefur verið minnst á, eða þeirra
Benjamíns Eiríkssonar og Jónasar H. Haralz, sem ég hef líka gefið út; þar
er rætt um þetta efni í fjölda greina frá ýmsum hliðum. Sannleikurinn er sá,
að íslenskir menntamenn hafa rætt næsta látlaust um lýðræði og stjórn-
málaflokka og um hugsanlegar andstæður einstaklingsfrelsis og ríkisvalds.
Ritgerð Gunnars Helga er tiltölulega skilmerkileg. En einn megingallinn
á ritgerð Svans er, hversu ruglingsleg hún er. Eitt leiðir þar ekki af öðru í
rökrænni heild. Til dæmis má taka þessar setningar (371. bls.): „Spyrja má
hvort Sjálfstæðisflokkurinn hafi haft einhverja sérstöðu umfram aðra
stjórnmálaflokka sem höfðu verið í ríkisstjórn á erfiðum tímum. Ég svara
þessari spurningu játandi. Allir ríkisstjórnarflokkar eiga það vissulega á
hættu að glata vinsældum og fylgi á erfiðleikatímum. Sjálfstæðisflokkurinn
10 Andvari