Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 66

64
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
ANDVARI
ir um það í dag hvaða rannsóknir reynist hafa notagildi á morgun. Þetta
vita allir sem eitthvað hafa komið nálægt grunnrannsóknum, til dæmis í
eðlisfræði: hvenær og yfirleitt hvort þær verði einhvern tíma nýttar er rann-
sakendunum lokuð bók. Tortryggjendur snasarkenningarinnar, eins og ég,
eru því yfirleitt ekki að leggja til neinar himinhrópandi breytingar á við-
fangsefnum vísindamanna - en það er þá vegna óvissu um framtíðarnot
fremur en hins að við viðurkennum að gildi rannsóknar helgist einvörð-
ungu af því að vera „góð sem slík“. Höggstokkur getur líka verið góður
sem slíkur - gott eintak af tegundinni höggstokkur - en það eitt getur
naumast talist fullnægjandi ástæða til að framleiða hann.
Sókrates kenndi okkur í samræðunni Gorgíasi að til væru „fleðulistir“:
starfsemi sem væri hvorki holl fyrir iðkandann né göfug út á við.8 Dæmi
Sókratesar var meðal annars af mælskulistinni eins og hún var þá stunduð
af fjandvinum hans, sófistunum. Rétt eins og til eru fleðulistir sé ég ekkert
því til fyrirstöðu að til geti verið „fleðufræði“: fræði sem hvorki eru heil-
næm né virðingarverð, fræði sem ástæðulaust er að mylja undir fólk við
rannsóknir á með opinberu fé, bara vegna þess að einhverjum hafi sýnst
svo að gaman væri að „skoða þessa snös“. Sem eitt lítið dæmi má nefna að
nú er búið að rýma burt höfundum á borð við Shakespeare úr náms-
efnislistum ýmissa bandarískra háskóla í nafni „pólitískrar rétthugsunar“
(„political correctness“). Hann fór víst ekki öldungis viðeigandi orðum um
það hvernig menn hokruðu að konum. í staðinn er leitað með logandi ljósi
að verkum sem helst uppfylli þau skilyrði að hafa verið samin af blökku-
konu í hjólastól er varð fyrir kynferðislegri áreitni í bernsku af hálfu hvít-
ingja, giftist síðan tvíkynhneigðum alkóhólista af spænskum ættum og ól
upp með honum þroskaheft barn. Sumum kann að virðast þessi snös bók-
menntafræðanna fýsileg skoðunar; mér sýnist aftur á móti að hún verði
tæpast mikil heillasnös um að þreifa, og að minnsta kosti alls ekki fyrir þá
sök eina að hún sé til sem snös - sem hún er þó ugglaust. Fleiri dæmi mætti
taka: Er það til að mynda endilega göfug iðja sem einn kunningi minn hef-
ur stundað langa hríð í ríkisreknum háskóla en það er að rannsaka ólíkar
sóknaraðgerðir í knattspyrnu? Og hvað um fræðigrein eins og auglýsinga-
sálfræði, grein sem sums staðar virðist snúast um fátt annað en að finna
góð ráð til að blekkja fólk?
Krafan um hagnýta menntun, „menntun í þágu atvinnuveganna“, skýtur
alltaf upp kollinum annað slagið í umræðu um skólamál. Ég hef fullan
skilning á þessu sjónarmiði sem ég vildi þó fremur kenna við menntun í
þágu þjóðarinnar. Astæðan er meðal annars sú sem að ofan greinir: Mér
sýnist ekki fráleitt að líta svo á að til geti verið fleðufræði, fræði sem á end-
anum séu hvorki holl iðkendunum né öðrum. Og jafnvel þótt fræðin séu
iðkendunum sjálfum til gamans eða gagns, en engum öðrum, sé ég tæpast