Andvari - 01.01.1994, Blaðsíða 128

126
GUNNAR KARLSSON
ANDVARI
III
Alkunna er að Islendingar voru vanir að skrifa frelsisbaráttusögur sínar
sem eins konar blöndu af hetjusögum og helgisögum. Sagnaritun af því tagi
þrífst nú helst í ævisögum nýlátinna manna.2 Um fjarlægari og ópersónu-
legri söguefni mun slík eindregin og einhliða túlkun nánast hætt að sjást,
enda er hún í engri þessara bóka átakanlega áberandi. Aðalgeir Kristjáns-
son upphefur enga íslenska frelsishetju og liggur Dönum hvergi á hálsi fyrir
andstöðu við sjálfstæðisbaráttu íslendinga. Hann tekur skýrt fram að (174):
„Danskir stjórnmálamenn litu ísland ekki sömu augum og Slésvík. Þeir
hugsuðu sér ekki að „danisera" ísland. íslendingar nutu virðingar danskra
stjórnmálamanna sakir þjóðernis og menningar." Sveinn Skorri heldur
ágæta vel fræðilegu sjálfstæði og hispursleysi við söguhetju sína og ber
hvergi á hana ómaklegt hól.
Inn í sögu Kvenréttindafélagsins hefur að vísu slæðst dálítið af fremur
innihaldslitlum loflegum einkunnum, eins og oft hefur viljað gerast í stofn-
unarsögum, til dæmis (178): „Heiðursgestur við það tækifæri var Guðrún
Asmundsdóttir sem að allra dómi hafði rækt þetta erfiða og vandasama
starf með mestu prýði, kostgæfni og samviskusemi.“ Ég efa ekki að Guð-
rún eigi lofið skilið, eins og til dæmis Laufey Valdimarsdóttir (183), Helga
Torfason (197), Valborg Bentsdóttir og Ragnheiður Möller (224). En lofs-
yrði verða því máttlausari sem þeim er dreift á fleiri, og oftast er áhrifa-
meira að segja frá verkum söguhetja og láta lesendum eftir að meta þær
fyrir þau. A hinn bóginn er saga Sigríðar ekki einskær helgisaga. Hún drep-
ur nokkrum sinnum á ágreining innan kvennahreyfingarinnar, einkum milli
kvenna sem boðuðu svokallaða húsmæðrahugmyndafræði, að staður
kvenna væri á heimilum, og hinna sem vildu ryðja þeim braut á vinnumark-
aði (192, 206, 231-32, 248). Og hún segir frá bitrum átökum sem urðu um
afstöðu félagsins til herstöðvamálsins árið 1960 (304-06).
Ekki verður sagt að nein bókanna flytji róttækar nýjungar, hvorki í að-
ferðum né innihaldi. Enginn höfundanna nálgast efni sitt á verulega nýstár-
legan hátt eða reynir að bylta rfkjandi skoðunum á söguefnum sínum. Þeir
eru allir hógværir við efni sín og heimildir, óþarflega hógværir fyrir minn
smekk, varfærnir að velja, hafna, túlka og álykta. Þessi hógværð er megin-
annmarki allra bókanna. Því er ástæða til að ræða hana nokkru nánar.
IV
Aðalgeir Kristjánsson skrifar í aðalatriðum í sama hugtakaramma og Páll
Eggert Ólason setti í sínu mikla riti um Jón Sigurðsson og sjálfstæðisbarátt-