Andvari - 01.01.1995, Page 63

ANDVARI
TVÖ UÓÐ
61
Fáein orð
Friedrich Hölderlin (1770-1843) var Suður-Þjóðverji, ættjörð hans var þar
sem nú er fylkið Baden-Wurttemberg. Hann hlaut klassíska menntun á
þeim slóðum, í Maulbronn, Tubingen, Stuttgart; lauk prófi í guðfræðum 23
ára að aldri, en gat ekki hugsað sér að gerast sóknarhirðir; tók þess í stað
m.a. að sér einkakennslu í húsum ,betri borgara’, eins og þá tíðkaðist.
Hölderlin ferðaðist nokkuð um lönd hið næsta sér. Og í desember 1801
hélt hann til Frakklands, gerðist heimiliskennari hjá ræðismanni í Bor-
deaux, en hvarf aftur heim eftir nokkra mánuði, viti firrtur fyrir augum
annarra. Ári seinna yrkir hann ljóð sitt Endurminningu (,,Andenken“).
Það er ekki ,endurminning’ í venjubundnum skilningi nema að nokkru
leyti - og verður tæplega, í skýringarskyni, slitið frá ýmsum öðrum ljóðum
sem Hölderlin orti á hátindi sköpunargáfu sinnar, frá því um 1800 fram til
um 1806, er hann ,þagnaði’, sinnisveikur til æviloka (orti þó stundum, en
ekki með því hugarafli sem verið hafði).
Þau ljóð Friedrichs Hölderlins, sem hér birtast í þýðingu, eru mjög kunn í
þýzkum bókmenntum og raunar alls staðar þar sem skáldskapur hans er
lesinn. Seinna ljóðið hefur Helgi Hálfdanarson áður íslenzkað (Handan um
höf, 1953). Um þau bæði hefur margt verið skrifað, eins og flest sem eftir
Hölderlin liggur, og fara skýringar manna ekki saman í öllum greinum.
Þess má geta til dæmis, að Martin Heidegger birti 1943 langa skilgreiningu
Endurminningar og Hölderlin-fræðingurinn Jochen Schmidt aðra gagntæka
ritsmíð um ljóðið 1970.
Hér verður látið hjá líða að fylgja þessum þýðingum eftir með skýringum
einstakra atriða. Ljóðin hafa margsinnis talað sínu máli án þeirra í sýnis-
bókum á frummáli jafnt sem annars staðar. Ef saman koma síðar á einum
stað fleiri þýðingar á ljóðum Hölderlins frá því tímaskeiði sem að framan
var nefnt, þykir ef til vill hlýða að rita nokkuð um hugmyndaheim hans og
ljóðstílinn sem hann skóp þá. Því má þó bæta við, að til skáldskapar Fried-
richs Hölderlins á árunum 1800-1806 hafa bókmenntafræðingar rakið sum-
ar undirrætur þess er nú kallast einu nafni módernismi, en er margslungið
hugtak.
H.P.