Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1949, Blaðsíða 128

e. t. v. í sambandi við kröfur manna um vísindalega lausn
þjóðfélagslegra vandamála, sem ná svo langt, að tekið er að
i)oða óskeikular „vísindalegar stjórnmálastefnur“. En reyndar
má eins vel tala um ví^indalegar þrár og óskir, vísindalegar
dyggðir eða ;ódyggðir, vísindalegan kærleika eða vísindalegt
hatur. Það cr því ekki tilviljun, að þjóðfélagsfræðingar sam-
tíðarinnar liafa haft forustu um og lagzt stórum dýpra en áður
hefur verið gert eftir því að gera sér sem fyllsta grein fyrir eðli-
legum takmörkum vísindanna. Eru aðalniðurstöðurnar skil-
merkilega settar frain í greinarkorni því, sem hér fer á eftir,
og er islenzkum lesendum illa aftur farið, ef þær geta ekki
orðið einhverjum þeirra íhugunarefni. En ætla iná, að ekkcrt
fremur en aukinn skilningur á eðli trúar annars vegar og vis-
inda hins vegar megni að jafna „þá hatursömu tvídrægni og
þráttanir, sem eru um trúarinnar greinir og skilning ritning-
anna“, og fyrir hann „mundu margar .... fánýtar bækur for-
lagðar verða, margar vandaspurningar greiðast og óþarfur
ágreiningur niðri liggja“. — V. J.]
í samræmi við grundvallarkenningar nútiðar
heimspeki er unnt að fullyrða, að það er einkum
tvennt, sem einkennir vísindalegar starfsaðferðir og
vísindalegan hugsunarhátt.
Vísindin eru fyrst og fremst andhdspekileg (antí-
metafýsisk), þ. e. a. s. þau leiða hjá sér hvers konar
dóma um tilveruna aðra en þá, sem beint eða óbeint
felast í staðhæfingum um skynjanlegar staðreyndir
og samband þeirra, er reynslan fær þess vegna sann-
prófað. Sem sýnishorn dóma, sem svo er ekki hátt-
að, má nefna staðhæfingar eins og „guð er til“ eða
„grundvöllur tilverunnar er hið yfirskilvitlega“ eða
„aðal raunveruleikans er efnið“. Hið sérkennilega
við rökrétt raunvísindi er sem sagt það, að þau leiða
hjá sér slíkar staðhæfingar, þ. e. a. s. þau fullyrða
ekki, að þær séu ósannar, heldur að hér sé um að
ræða orðasambönd ein, án nokkurrar merkingar, og
þess vegna hvorki sönn né ósönn. Þau eru háspeki-
leg. Nákvæm sundurliðun þeirra leiðir í ljós, að í
þeim felst i raun og veru ekkert, sem játað verður
eða neitað. Þau eru aðeins tákn tilfinningar fyrir
gildismati eða afstöðu til þess, hversu breyta skuli,
(126)