Hugur - 01.01.2006, Síða 18

i6
Eigingildi i náttúrunni - heimspeki á villigötum?
að stofna þjóðgarða til þess að menn geti notið útivistar. Ég vil víðtæka, allt-
umlykjandi siðfræði, ekki stýfða siðfræði.
Þegarpú seturfram siðfræði þína ferirþú röksemdirþínar gjarnan fram á stig-
skiptan hátt. Oft byrjarþú á að tala um eigingi/di manna eða æðri dýra og snýrð
þérsíðan aðplöntum, tegundum, vistkerfum o.s.frv. Aðþvígefnu aðgildin thin-
um náttúrulega heimi séu stigskipt áþennan hátt, eru þá öllþessi gildi af sömu
tegund eða er einhver eðlismunur áþeim? Hefur skynhæft dýr til að mynda eig-
ingildi af sama toga ogplanta, eða er gildi plöntu það sama oggildi vistkerfis?
Ef þú varpaðir fram sambærilegri spurningu um líf manna, sem býr yfir
margs konar eigingildi - við getum notið þess að hlýða á sinfóníutónleika,
notið útsýnisins í þjóðgarði eða notið þess að lesa skáldsögu - þá væri sú
spurning eitthvað í líkingu við: „Eru öll þessi gildi af sömu tegund eða eru
þau ólík?“ Til gæti verið mikil íjölbreytni ólíkra eigingilda sem væru þá öll
eigingildi í þeim skilningi að þau eru markmið í sjálfii sér, eða, með öðrum
orðum, framlag þeirra til annarra gæða væri ekki meginatriðið. I náttúrunni
kem ég auga á fjöldann allan af eigingildum. Það gildi sem fiðrildi felur í sér,
eða það gildi sem plöntur hafa að geyma, eru af annarri gerð en þau gildi sem
maðurinn býr yfir. Til eru margar tegundir gilda, bæði eigingilda og nytja-
gilda, í náttúrunni.
Gildi koma einnig fram á mörgum ólíkum sviðum. I lífi manna, til að
mynda, eru ákveðin gildi staðbundin eða bundin við einstaklinginn, ákveðin
gildi eru í tafli þegar maður tek þátt í lífi þjóðar sinnar eða í iðkun þeirrar
fræðigreinar sem hann hefiir helgað sig. Þetta verður enn ljósara ef við hug-
um að h'finu sem slíku; lífsferlin eiga sér stað á mörgum stigum, á sviði sam-
einda og öreinda; lífsferlið fer fram í genunum, í lifandi lífverum en einstak-
ar lífverur eru síðan hluti af tegund sem á sér e.t.v. langa þróunarsögu. Við
þurfum að horfa á þetta í víðara samhengi: lifandi vera er það sem hún er
sem meðlimur tegundar í þróun sem er vanalega mjög gömul - algengt er að
líftími tegundar á jörðinni sé um fimm milljón ár. Tegund er kvik og sam-
felld ættarlína; hna sem krefst einstaklinga en nær út fyrir þá, er meira en
þeir.
Ennfremur ber þess að gæta að tegundir eru það sem þær eru þar sem þær
eru. Tilvera þeirra er algerleg samofin þeim stað sem þær búa á, því vistkerfi
sem þær tilheyra. Tegund er verðmæt í þeim vistfræðilega sess sem hún skip-
ar. Ég kýs að halda því fram að gildi séu til staðar á öllum þessum stigum,
t.a.m. gildi er tengjast lífverunni sem slíkri, verunni sem reynir að varðveita
og vernda líf sitt. En að vernda líf þýðir ekki aðeins að einstakhngurinn hfi
af heldur einnig að tegundaröðin sem hann er hluti af heldur áfram, að
vernda líf þýðir að það skipar ákveðinn sess í stærra samfélagi lífs. Dýr geta
ekki verið til án þess að ljóstillífun eigi sér stað í laufblöðum plantna sem
fanga þannig orku sólar og leggja þar með grunn að fæðukeðjunni.
Ég þarf þessa víðtæku siðfræði sem tekur til alls. Ef við viljum virða hið